Đề xuất 3 mô hình luật sư công phù hợp bối cảnh mới Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa

Đây là một bước đi có tính tiền đề quan trọng phục vụ cho việc nghiên cứu và xây dựng chế định "luật sư công" – một trong những nội dung mới mẻ nhưng cần thiết trong tiến trình xây dựng, phát triển và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Thực tiễn và bối cảnh mới đòi hỏi sự hình thành chế định luật sư công

Trong những năm gần đây, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể trong việc cải thiện thể chế, chính sách liên quan đến nghề luật sư. Hệ thống hành nghề luật sư không ngừng được mở rộng, từng bước chuẩn hóa và ngày càng khẳng định vị thế trong đời sống xã hội. Theo thống kê đến ngày 31/3/2025, cả nước hiện có hơn 20.000 luật sư đang hành nghề và hơn 6.000 tổ chức hành nghề luật sư đang hoạt động trên toàn quốc. Nhờ những chính sách hỗ trợ từ nhà nước cùng với nỗ lực nội tại của các tổ chức luật sư, chất lượng dịch vụ pháp lý được nâng lên rõ rệt, đáp ứng ngày càng tốt hơn nhu cầu của xã hội.

Tuy nhiên, một vấn đề đặt ra là hiện nay pháp luật Việt Nam vẫn chưa có quy định cụ thể, đầy đủ về chế định luật sư công – tức là luật sư chuyên trách thực hiện nhiệm vụ bảo vệ lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng. Dù chưa được pháp luật quy định rõ ràng, thực tiễn cho thấy không ít luật sư đã và đang thực hiện vai trò tương tự thông qua việc ký kết hợp đồng vụ việc với cơ quan nhà nước để giải quyết tranh chấp quốc tế, các vụ kiện đầu tư nước ngoài, hoặc thực hiện các hoạt động trợ giúp pháp lý theo đúng quy định của pháp luật hiện hành.

Ba mô hình luật sư công được đề xuất nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn

Nhằm cụ thể hóa nhu cầu này, đồng thời đặt nền móng cho việc thể chế hóa chức năng của luật sư công trong hệ thống pháp luật Việt Nam, Cục Bổ trợ tư pháp đã chính thức đưa ra ba mô hình đề xuất về tổ chức và vận hành đội ngũ luật sư công, cụ thể như sau:

Mô hình thứ nhất: Thành lập một hệ thống luật sư công chính quy, trực thuộc cơ quan nhà nước, hoạt động song song và độc lập với đội ngũ luật sư tư nhân. Mô hình này có thể xuất phát từ việc chuyển đổi và nâng cao tiêu chuẩn cho đội ngũ pháp chế viên, trợ giúp viên pháp lý hiện có hoặc xây dựng mới một hệ thống luật sư công chuyên nghiệp với tiêu chuẩn, quy trình, chức năng riêng biệt. Đây sẽ là lực lượng có tính công vụ cao, chịu sự quản lý trực tiếp từ các cơ quan nhà nước.

Mô hình thứ hai: Không thành lập đội ngũ luật sư công riêng biệt, thay vào đó là ban hành các chính sách nhằm khuyến khích, thu hút đội ngũ luật sư tư nhân tham gia bảo vệ lợi ích công thông qua các hợp đồng pháp lý có thù lao. Cơ chế thu hút cần rõ ràng, minh bạch và đảm bảo quyền lợi của luật sư tư khi tham gia thực hiện nhiệm vụ vì lợi ích cộng đồng.

Mô hình thứ ba: Áp dụng mô hình kết hợp, trong đó vừa có hệ thống luật sư công được tổ chức bài bản, chuyên trách thuộc các cơ quan nhà nước (như Chính phủ, Bộ Tư pháp, Bộ Công Thương...), vừa xây dựng các chính sách hợp tác với luật sư tư thông qua chế độ hợp đồng, cơ chế đãi ngộ, thù lao và hỗ trợ cụ thể. Mô hình này được kỳ vọng sẽ tận dụng tối đa nguồn lực xã hội và kinh nghiệm từ đội ngũ luật sư tư.

Nhiều chuyên gia, đại biểu địa phương đồng tình và đóng góp ý kiến thiết thực

Hội thảo cũng là dịp để các chuyên gia pháp lý, đại diện các địa phương và giới luật sư thảo luận về tính khả thi và sự cần thiết của việc hình thành chế định luật sư công trong bối cảnh hiện tại. Luật sư Trần Tuấn Phong – Chủ nhiệm Câu lạc bộ Luật sư Thương mại Quốc tế Việt Nam, thuộc Liên đoàn Luật sư Việt Nam – nhấn mạnh rằng: Việc xây dựng luật sư công cần được làm rõ từ khái niệm, phạm vi hoạt động đến ranh giới trách nhiệm giữa luật sư công và luật sư tư. Ông cũng lưu ý cần phân biệt rõ ràng rằng, luật sư công không phải là "luật sư công ích" mà là lực lượng trực thuộc cơ quan nhà nước, mang tính công vụ, trong khi luật sư tư hoạt động theo cơ chế thị trường.

Từ góc nhìn địa phương, ông Đặng Bá Bắc – Phó Giám đốc Sở Tư pháp tỉnh Quảng Ninh – chia sẻ rằng tại địa phương này, nhu cầu sử dụng luật sư công là rất lớn và đã có những mô hình thử nghiệm thành công như đặt hàng dịch vụ pháp lý hay tổ chức nhóm luật sư công ở cấp tỉnh, thành phố. Điều này cho thấy mô hình luật sư công hoàn toàn có thể triển khai và phát huy hiệu quả nếu có cơ chế phù hợp.

Một số ý kiến khác cho rằng để luật sư công phát huy vai trò hiệu quả, cần thiết lập cơ chế rõ ràng về tài chính, phương thức giao nhiệm vụ cũng như phạm vi hoạt động. Luật sư công cần được giao trách nhiệm đại diện cho cơ quan nhà nước trong các vụ kiện hành chính, dân sự; hỗ trợ trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; hoặc tham gia vào các chương trình bảo vệ nhóm đối tượng yếu thế do Nhà nước đặt hàng.

Ngoài ra, việc triển khai các chính sách ký hợp đồng có thù lao và đảm bảo kinh phí thực hiện đối với đội ngũ luật sư tư cũng được nhiều chuyên gia đánh giá là hợp lý và khả thi, đặc biệt trong giai đoạn đầu khi chưa hình thành được một đội ngũ luật sư công chuyên biệt.

Hướng tới mô hình luật sư công hiệu quả, linh hoạt, phù hợp thực tiễn Việt Nam

Việc xây dựng và thể chế hóa mô hình luật sư công là một bước tiến quan trọng, góp phần củng cố nền tảng pháp lý và cải cách tư pháp theo hướng hiện đại, minh bạch. Đây không chỉ là yêu cầu khách quan của thực tiễn mà còn là nhu cầu tất yếu của tiến trình hội nhập quốc tế, đảm bảo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa phát triển bền vững.

Hội thảo đã ghi nhận nhiều đóng góp sâu sắc, mở ra hướng đi rõ ràng hơn cho việc xây dựng chế định luật sư công – một lực lượng pháp lý cần thiết để bảo vệ lợi ích công, tăng cường hiệu quả thực thi pháp luật, và phục vụ người dân một cách công bằng, chính danh và chuyên nghiệp.