Hà Nội thành 'vịnh và biển' sau mưa: Bài toán thực tế và trách nhiệm pháp lý?

Hà Nội vẫn “thất thủ” sau mưa lớn

Sau 2 trận mưa ngày 30/9  và 7/10 (ảnh hưởng cơn bão số 11), hàng loạt tuyến phố trung tâm Hà Nội cũng như vùng ven đều ngập nặng. Nhiều khu dân cư, khu đô thị cao cấp như Ciputra hay Starlake (Tây Hồ Tây) được coi là nơi tiện nghi hiện đại bậc nhất Thủ đô cũng chìm trong nước, người dân phải “lội bì bõm” .

Theo đại diện của Công ty Thoát nước Hà Nội, các trận mưa do ảnh hưởng các cơn bão số bão số 3; bão số 5; bão số 9, bão số 10 (trong tháng 9), đại diện Công ty Thoát nước Hà Nội cho biết "đều vượt năng lực của hệ thống thoát nước thành phố".

Với các cơn mưa xảy ra trong ngày 30/9 (ảnh hưởng bão số 10), Công ty Thoát nước Hà Nội cho biết, đã vượt quá năng lực thiết kế của hệ thống thoát nước thành phố đến hơn 8 lần.

Tuy nhiên nguyên nhân sâu xa không chỉ ở lượng mưa lớn, mà vẫn là câu chuyện quy hoạch hệ thống thoát nước chưa theo kịp tốc độ đô thị hóa và các dự án trọng điểm chậm tiến độ.

Nhiều dự án chống ngập “chậm tiến độ”

Trong hơn 10 năm qua, Hà Nội đã triển khai hàng loạt dự án thoát nước quy mô lớn. Tuy nhiên, phần lớn vẫn đang dang dở, thiếu tính kết nối hoặc chưa phát huy hiệu quả.

Cụ thể, Trạm bơm tiêu Yên Nghĩa (Hà Đông) – công trình được xem là “xương sống” của hệ thống thoát nước khu vực phía Tây – dù đã vận hành nhưng chưa đạt công suất thiết kế do một số hạng mục chưa hoàn thiện. Dự án thoát nước khu vực phía Tây Hà Nội (trị giá hàng nghìn tỷ đồng) cũng bị đánh giá là chậm tiến độ, vướng giải phóng mặt bằng, khiến tình trạng úng ngập tại các quận (cũ) Nam Từ Liêm, Cầu Giấy, Hà Đông vẫn tái diễn mỗi khi mưa lớn.

Dự án cải thiện môi trường mương thoát nước Thụy Khuê (quận Tây Hồ) khởi công từ năm 2012. Đây là tuyến thoát nước chính của hai quận Ba Đình và Tây Hồ (cũ). Dự án đến nay vẫn dang dở, mặt đường lồi lõm, rác thải, vật liệu xây dựng chiếm mặt thoáng, khiến dân sống quanh khu phải chịu mùi hôi, nước rác tràn vào nhà khi mưa. 

Không chỉ các khu đô thị, nhiều dự án hạ tầng công cộng cũng đang trở thành “điểm nghẽn”. Dự án đường vào Trường Đại học Hà Nội (phường Đại Mỗ) – khởi công từ cuối năm 2023 – đến nay vẫn ngổn ngang, cống thoát nước chưa đấu nối, mặt bằng ngập bùn đất và rác thải, ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt người dân và học sinh.

Nguyên nhân do Quy hoạch thiếu đồng bộ và giám sát chưa chặt ?

Theo các chuyên gia đô thị, nguyên nhân khiến Hà Nội ngập thường xuyên là do hệ thống thoát nước được thiết kế theo chuẩn cũ – nơi có hệ thống thoát nước hoàn chỉnh cũng chỉ chịu được lượng mưa 310mm trong 2 ngày – trong khi hiện nay có những khu vực mưa đạt 150mm chỉ trong vài giờ.

Bên cạnh đó, quy hoạch phát triển đô thị thiếu đồng bộ. Việc san lấp hồ điều hòa, bê tông hóa bề mặt và xây dựng nhà cao tầng dày đặc đã làm giảm khả năng thấm tự nhiên của đất. Trong khi đó, hệ thống cống ngầm, kênh tiêu nước chính lại chưa được mở rộng tương ứng.

Một vấn đề khác là trách nhiệm giám sát thi công, nghiệm thu và bàn giao công trình còn lỏng lẻo. Nhiều dự án sau khi chủ đầu tư vận hành, hệ thống một thời gian bàn giao lại cho đơn vị khác, dẫn đến tình trạng “cha chung không ai khóc” – bảo trì không kịp thời, cống tắc, trạm bơm hoạt động cầm chừng.

Khung pháp lý về trách nhiệm trong quản lý hạ tầng thoát nước

Theo Luật Thủ đô (sửa đổi 2023) và Luật Xây dựng 2014, UBND cấp tỉnh – ở đây là UBND TP Hà Nội – có trách nhiệm quản lý thống nhất hạ tầng kỹ thuật đô thị, bao gồm hệ thống thoát nước mưa, nước thải. Các chủ đầu tư, đơn vị thi công và tư vấn giám sát phải chịu trách nhiệm pháp lý nếu để xảy ra sai phạm trong quá trình thi công, gây hậu quả ngập úng hoặc thiệt hại tài sản cho người dân.

Theo Điều 132 Luật Xây dựng 2014, nhà thầu thi công phải bảo đảm chất lượng công trình, nếu thi công sai thiết kế hoặc không đạt yêu cầu kỹ thuật, gây thiệt hại, phải bồi thường và bị xử lý theo quy định pháp luật.

Nghị định 139/2017/NĐ-CP quy định phạt từ 80 – 100 triệu đồng đối với hành vi thi công công trình hạ tầng kỹ thuật không bảo đảm thoát nước, gây ảnh hưởng đến khu dân cư.

Cơ quan quản lý cũng có thể bị xem xét trách nhiệm hành chính hoặc kỷ luật nếu thiếu kiểm tra, giám sát dẫn đến dự án không phát huy hiệu quả.

Giải pháp lâu dài

Để thoát khỏi “vòng luẩn quẩn ngập – đầu tư – lại ngập”, Hà Nội vẫn đang phải rà soát toàn bộ quy hoạch thoát nước đến năm 2030, điều chỉnh cho phù hợp với biến đổi khí hậu và mật độ dân cư hiện nay. Bên cạnh đó, phải tăng cường giám sát độc lập, xử lý nghiêm nhà thầu và chủ đầu tư chậm tiến độ hoặc thi công kém chất lượng.

Việc bảo tồn hồ điều hòa, mở rộng kênh tiêu tự nhiên, khôi phục bề mặt thấm nước cũng là giải pháp căn cơ để giảm tải cho hệ thống cống ngầm. Quan trọng hơn, công tác quản lý đô thị phải được thực hiện trên tinh thần minh bạch, trách nhiệm và pháp chế – để mỗi đồng ngân sách đầu tư vào hạ tầng thoát nước thực sự mang lại hiệu quả, thay vì chỉ “chạy theo mưa” như hiện nay.