Đề xuất giữ VP đăng ký đất đai ở cấp tỉnh: Cân nhắc yếu tố gần dân, nhu cầu của dân

Viện Kinh tế Tài nguyên và Môi trường TPHCM (IEEr) mới đây kiến nghị sắp xếp lại hệ thống Văn phòng Đăng ký đất đai (VPĐKĐĐ) theo hướng chỉ còn cấp tỉnh làm đầu mối duy nhất tiếp nhận và xử lý hồ sơ. Trường hợp chuyển chức năng, nhiệm vụ về cấp xã thì phải có lộ trình ít nhất đến giai đoạn 2028 – 2030.

Đề xuất này được đặt trong bối cảnh chuyển đổi sang mô hình chính quyền địa phương hai cấp: tỉnh và xã. Nội dung kiến nghị gồm hai phương án, trong đó phương án chuyển về tỉnh mang tính tập trung mạnh, loại bỏ vai trò giải quyết thủ tục đất đai ở cấp xã. Phương án này đã tạo ra nhiều tranh luận đáng chú ý.

Thạc sỹ Trần Công Thủy, Phó viện trưởng, Viện phát triển Kinh tế, Văn hóa, Xã hội số, cũng là nhà hoạch định chiến lược nguồn lực đất, đã có một số ý kiến phân tích với mục tiêu hoàn thiện chính sách theo hướng hiệu quả và gần dân. 

Ông Thuỷ phân tích:

1. Bối cảnh chính sách và vấn đề đặt ra

IEEr cho rằng việc trao toàn bộ thẩm quyền đăng ký, thẩm định và giải quyết thủ tục đất đai cho VPĐKĐĐ cấp tỉnh sẽ bảo đảm sự thống nhất dữ liệu và phù hợp với yêu cầu chuyển đổi số. Mô hình này đồng thời giúp tinh gọn bộ máy cấp xã.

Cách tiếp cận này có vẻ mang tính cơ học, chưa phản ánh đầy đủ chi phí xã hội, chưa đánh giá tác động lên hiệu quả hành chính tại cơ sở và chưa lượng hóa những rủi ro phát sinh khi loại bỏ vai trò của cấp xã - vốn là đơn vị gần dân nhất trong quản lý đất đai.

2. Những hạn chế của mô hình tập trung toàn bộ thủ tục về cấp tỉnh

a. Gia tăng chi phí xã hội và khoảng cách hành chính

Cấp xã hiện là nơi người dân tiếp cận đầu tiên khi phát sinh nhu cầu về đất đai. Nếu mọi hồ sơ đều phải chuyển lên cấp tỉnh, phí tổn đi lại và thời gian của người dân sẽ tăng lên đáng kể, đặc biệt với người dân ở vùng sâu vùng xa. Mục tiêu giảm chi phí tuân thủ pháp luật vì thế bị đẩy lùi. Tác động xã hội sẽ lớn hơn nhiều so với lợi ích quản trị kỳ vọng.

b. Nguy cơ hình thành điểm nghẽn mới

Lượng hồ sơ của hộ gia đình và cá nhân chiếm tỉ lệ áp đảo trong tổng thủ tục đất đai. Nếu toàn bộ khối lượng này được dồn về VPĐKĐĐ cấp tỉnh, tắc nghẽn gần như chắc chắn xảy ra. Một cơ quan cấp tỉnh dù tăng cường nhân lực cũng khó xử lý kịp. Hậu quả là tiến độ giải quyết kéo dài, tác động tiêu cực đến tính thanh khoản thị trường quyền sử dụng đất và làm giảm niềm tin của người dân vào bộ máy hành chính.

c. Suy giảm chất lượng thẩm định thực địa

Ông Thuỷ cho rằng, không một cấp nào nắm rõ tình trạng sử dụng đất, lịch sử tranh chấp, mối quan hệ cộng đồng và nguồn gốc thửa đất bằng cấp xã. Việc loại bỏ khâu xác nhận của xã dễ tạo khoảng trống thông tin, làm tăng nguy cơ sai lệch dữ liệu gốc. Khiếu kiện phát sinh sẽ nhiều hơn do hồ sơ thiếu các xác nhận bắt buộc mang tính thực địa.

3. Định hướng mô hình tối ưu, kết hợp phân cấp linh hoạt và xã hội hóa dịch vụ kỹ thuật

Vì vậy, một mô hình hiệu quả không nhất thiết phải tập trung cứng nhắc. Giải pháp nên dựa vào đặc thù đối tượng và chức năng của từng cấp chính quyền.

a. Phân cấp theo đối tượng quản lý

Đối với cá nhân và hộ gia đình, cấp xã cần tiếp tục giữ vai trò đầu mối xử lý hồ sơ hành chính. Bao gồm thẩm định thực địa và xác lập hồ sơ nguồn gốc đất. Thậm chí có thể xem xét ủy quyền ký cấp Giấy chứng nhận cho Chủ tịch UBND cấp xã đối với nhóm đối tượng này. Điều này rút ngắn đáng kể thời gian giải quyết, giảm tải cho cấp tỉnh.

Đối với tổ chức, VPĐKĐĐ cấp tỉnh vẫn nên giữ toàn bộ thẩm quyền thẩm định và ký cấp Giấy chứng nhận. Bởi nhóm đối tượng này đòi hỏi tiêu chuẩn kỹ thuật và tính pháp lý phức tạp. Phù hợp với năng lực chuyên môn của cấp tỉnh.

b. Xã hội hóa dịch vụ kỹ thuật để giảm tải biên chế

Công tác đo đạc, lập hồ sơ kỹ thuật địa chính nên được giao cho các doanh nghiệp có năng lực. Nhà nước chỉ đóng vai trò kiểm soát và nghiệm thu. Nhờ đó VPĐKĐĐ cấp tỉnh chuyển trọng tâm sang quản lý cơ sở dữ liệu tập trung và giám sát chất lượng đầu vào thay vì ôm toàn bộ quy trình kỹ thuật như hiện nay.

4. Hướng tới mô hình cải cách dung hòa, gần dân nhưng vẫn hiện đại

Một nền quản trị đất đai hiệu quả trong thời kỳ chính quyền hai cấp phải là sự kết hợp hợp lý giữa phân cấp và tập trung. Cấp xã giữ vai trò nền tảng trong xác minh hành chính và xử lý khối lượng lớn hồ sơ cá nhân. Cấp tỉnh tập trung vào dữ liệu, kỹ thuật và các hồ sơ phức tạp của tổ chức. Cách tiếp cận này giảm tải tắc nghẽn, giữ nguyên tính gần dân đồng thời vẫn đáp ứng yêu cầu chuyển đổi số và tiêu chuẩn hóa dữ liệu.

Thay vì tập trung tuyệt đối, Chính sách cần đặt trọng tâm vào tối ưu hóa quy trình theo đối tượng và xã hội hóa dịch vụ kỹ thuật. Đây là con đường cân bằng giữa hiệu quả quản lý và chi phí xã hội. Giúp hệ thống đăng ký đất đai vận hành minh bạch, nhanh chóng và phù hợp thực tế địa phương.

Quản lý đất đai là lĩnh vực vô cùng quan trọng trong phát triển hệ thống kinh tế, xã hội. Mọi chính sách luôn được các cơ quan chuyên môn quản lý nhà nước, từ cấp trung ương đến địa phương tính toán, cân nhắc kỹ lưỡng về tác động xã hội và tính khả thi hành chính. 

Trên đây là quan điểm cá nhân của Ths Trần Công Thuỷ.

Rất mong tiếp tục nhận được ý kiến đa chiều từ các chuyên gia và nhà hoạch định để tham vấn, góp phần cùng cơ quan quan quản lý nhà nước hoàn thiện chính sách quản lý đất đai trong kỷ nguyên mới.