Vụ án cấp sai 55.000 phiếu lý lịch tư pháp: Những lỗ hổng pháp luật

Theo cáo trạng, ông Hoàng Quốc Hùng cùng một số đồng phạm đã cấu kết với nhau để cấp 55.713 phiếu lý lịch tư pháp trái quy định pháp luật.

Theo quy định, Trung tâm lý lịch tư pháp quốc gia là cơ quan cấp phiếu lý lịch tư pháp cho công dân Việt Nam mà không xác định được nơi thường trú hoặc nơi tạm trú hoặc người nước ngoài đã cư trú tại Việt Nam. Còn các sở tư pháp ở tỉnh/thành phố cấp công dân Việt Nam thường trú, tạm trú trong nước, đang ở nước ngoài hoặc người nước ngoài đang ở Việt Nam.

Theo cáo trạng, từ năm 2020 đến 2022, ông Hùng đã chỉ đạo cấp dưới là Phạm Quang Hậu (nhân viên Trung tâm) hướng dẫn một số cá nhân không khai báo thông tin về nơi thường trú, tạm trú và quá trình cư trú trong tờ khai cấp Phiếu LLTP. Đồng thời, các cá nhân này được hướng dẫn sử dụng hộ chiếu thay cho căn cước công dân (CCCD) vì hộ chiếu không ghi nơi cư trú nhằm che giấu nơi cư trú thực tế.

Với việc không xác định được nơi cư trú và chỉ có hộ chiếu, những công dân này nghiễm nhiên được coi là trường hợp thuộc thẩm quyền Trung tâm lý lịch tư pháp quốc gia giải quyết thủ tục.

Bằng thủ đoạn này, Trung tâm LLTP quốc gia đã tiếp nhận và cấp phiếu cho nhiều trường hợp lẽ ra phải do sở tư pháp cấp tỉnh giải quyết.

Từ vụ án này, có thể thấy rằng, quy định pháp luật trong việc giải quyết thủ tục lý lịch tư pháp vẫn còn nhiều vấn đề cần được xem xét.

Lỗ hổng pháp lý trong xác định nơi cư trú

Thiếu quy định rõ ràng về tiêu chí “cư trú ở nước ngoài”

Theo Điều 44 Luật Lý lịch tư pháp 2009, thẩm quyền cấp Phiếu LLTP được phân định như sau:
1. Trung tâm lý lịch tư pháp quốc gia thực hiện việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp trong các trường hợp sau đây:

1. a) Công dân Việt Nam mà không xác định được nơi thường trú hoặc nơi tạm trú;
2. b) Người nước ngoài đã cư trú tại Việt Nam.
3. Sở Tư pháp thực hiện việc cấp Phiếu lý lịch tư pháp trong các trường hợp sau đây:
4. a) Công dân Việt Nam thường trú hoặc tạm trú ở trong nước;
5. b) Công dân Việt Nam đang cư trú ở nước ngoài;
6. c) Người nước ngoài đang cư trú tại Việt Nam.

Tuy nhiên, Luật hiện hành không định nghĩa cụ thể thế nào là “người nước ngoài đã cư trú tại Việt Nam” hay căn cứ nào để xác định cư trú thực tế – là địa chỉ trên CCCD, hay là dữ liệu từ cơ sở dân cư quốc gia, hay là lời khai trên tờ khai LLTP?

Chính sự mơ hồ trong khái niệm và việc xác lập tiêu chí cư trú khiến thẩm quyền cấp phiếu có thể bị lách luật hoặc cố tình lợi dụng để hợp thức hóa sai phạm.

2. Lợi dụng đặc điểm hộ chiếu không ghi nơi cư trú

Hộ chiếu Việt Nam (cả cũ và mẫu mới) không thể hiện thông tin nơi thường trú hoặc tạm trú, khác với CCCD gắn chip hoặc sổ hộ khẩu/KT3.

Khi các cá nhân được hướng dẫn sử dụng hộ chiếu thay CCCD, cơ quan cấp LLTP không thể xác minh nơi cư trú thực tế, dẫn đến sai thẩm quyền trong cấp phát.

3. Chưa có chế tài xử lý hành vi kê khai không trung thực về cư trú

Luật LLTP và Luật Cư trú chưa quy định rõ trách nhiệm pháp lý đối với hành vi:
- Không kê khai nơi thường trú, tạm trú, quá trình cư trú;
- Sử dụng giấy tờ không phù hợp để che giấu thông tin cư trú.

Điều này khiến hành vi gian dối trong kê khai khó bị xử lý hành chính hoặc hình sự nếu không chứng minh được yếu tố vụ lợi.

Hệ quả pháp lý và quản lý

- Việc cấp Phiếu LLTP sai thẩm quyền có thể dẫn đến hệ quả pháp lý nghiêm trọng như: hồ sơ nhập cảnh, hồ sơ xin việc, thủ tục tư pháp có thể bị vô hiệu.
- Ảnh hưởng đến tính minh bạch, chính xác của dữ liệu lý lịch tư pháp quốc gia.
- Gây tiền lệ nguy hiểm nếu không được xử lý nghiêm và khắc phục triệt để về mặt thể chế.

Kiến nghị hoàn thiện pháp luật

1. Bổ sung tiêu chí xác định cư trú vào Luật hoặc Nghị định hướng dẫn

- Làm rõ nơi cư trú để xác định thẩm quyền cấp Phiếu LLTP là thông tin lấy từ đâu.
- Đề xuất: sửa đổi Nghị định 111/2010/NĐ-CP và ban hành Thông tư hướng dẫn bắt buộc tra cứu nơi cư trú thông qua mã định danh cá nhân.

2. Tăng cường kết nối dữ liệu liên thông

- Trung tâm LLTP quốc gia cần có quyền truy cập trực tiếp vào hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư.
- Xây dựng hệ thống cảnh báo khi có sai lệch giữa địa chỉ khai báo và dữ liệu dân cư.

3. Hoàn thiện chế tài xử lý hành vi kê khai gian dối

- Sửa đổi Luật LLTP và Luật Xử lý vi phạm hành chính để:
+ Phạt tiền hành vi kê khai không trung thực về nơi cư trú;
+ Hủy kết quả cấp Phiếu nếu có hành vi gian dối có tổ chức;
+ Truy cứu trách nhiệm hình sự nếu có yếu tố lợi dụng chức vụ, quyền hạn.

Vụ án ông Hoàng Quốc Hùng là lời cảnh tỉnh về sự chủ quan trong kiểm soát pháp lý đối với các dữ liệu hành chính cơ bản như nơi cư trú. Khi nền hành chính số hóa nhưng quy định pháp lý chưa theo kịp, thì mọi sơ hở đều có thể bị lợi dụng một cách tinh vi. Việc hoàn thiện luật và tăng cường trách nhiệm giải trình của các cơ quan cấp Phiếu LLTP là yêu cầu bức thiết để bảo vệ tính nghiêm minh của pháp luật và sự công bằng trong hệ thống tư pháp.