Dự Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân: Chia sẻ dữ liệu cá nhân thế nào là hợp pháp?

Đại biểu Trần Văn Khải (Đoàn Hà Nam) nhấn mạnh rằng, Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, ban hành ngày 22/12/2024, đã đề ra định hướng chiến lược mang tính đột phá nhằm thúc đẩy phát triển quốc gia. Tổng Bí thư Tô Lâm chỉ rõ: “Phát triển khoa học, công nghệ và chuyển đổi số là lựa chọn bắt buộc, là con đường duy nhất để đưa đất nước phát triển.”

Theo ông Khải, Nghị quyết 57 yêu cầu đổi mới tư duy pháp luật, tránh “tư duy không quản được thì cấm” và khai thác tối đa tiềm năng dữ liệu, coi đây là “nguồn tài nguyên mới, tư liệu sản xuất mới” trong nền kinh tế số. Ông khẳng định trách nhiệm của Nhà nước là “hoàn thiện thể chế” và “bảo đảm an ninh, an toàn dữ liệu, bảo mật chủ quyền quốc gia”. Tuy nhiên, ông lo ngại rằng dự thảo Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân hiện tại vẫn chưa thể chế hóa đầy đủ các nội dung chiến lược mà Nghị quyết 57 đặt ra.

Dự thảo luật tập trung vào bảo vệ dữ liệu cá nhân nhưng còn thiếu cơ chế để khai thác giá trị của dữ liệu. Hiện tại, khoản 5 Điều 7 dự thảo quy định cấm tuyệt đối hành vi “mua, bán dữ liệu cá nhân”. Ông Khải cho rằng, dù quy định này bảo vệ quyền riêng tư, nhưng lại thiếu linh hoạt, không tạo điều kiện để chia sẻ hay thương mại hóa dữ liệu một cách hợp pháp. “Chủ trương của Đảng ‘loại bỏ tư duy không quản được thì cấm’ đòi hỏi thay vì cấm tuyệt đối, phải có phương thức quản lý cho phép chia sẻ, thương mại hóa dữ liệu dưới sự kiểm soát hợp lý,” ông Khải nhấn mạnh.

Ông cảnh báo rằng nếu luật thiếu các quy định mở đường cho khai thác dữ liệu an toàn, nguy cơ dữ liệu cá nhân tiếp tục bị mua bán “chui” trên thị trường ngầm sẽ gia tăng, trong khi Nhà nước không thể tận dụng hiệu quả nguồn tài nguyên số này. Bên cạnh đó, ông cho rằng dự thảo vẫn thiếu các quy định cụ thể để phát triển kinh tế dữ liệu theo tinh thần Nghị quyết 57. Nếu nội dung này không được bổ sung, sẽ dẫn đến ba hậu quả nghiêm trọng: quá trình chuyển đổi số quốc gia bị chậm trễ, thị trường dữ liệu minh bạch không hình thành và dữ liệu tiếp tục bị sử dụng trái phép. Điều này không chỉ xâm phạm quyền riêng tư của người dân mà còn làm suy giảm niềm tin của nhân dân vào chính sách và vai trò giám sát của Quốc hội.

Ông Khải đề xuất sửa đổi khoản 5 Điều 7, thay thế quy định cấm tuyệt đối “mua, bán dữ liệu cá nhân” bằng việc cấm hành vi này khi không có sự đồng ý của chủ thể dữ liệu hoặc nhằm mục đích trái pháp luật. Ông cũng đề nghị bổ sung quy định cho phép chủ thể dữ liệu tự nguyện chia sẻ dữ liệu để nhận lợi ích mà không bị xem là vi phạm nếu tuân thủ các nguyên tắc bảo vệ dữ liệu. Bên cạnh đó, cần bổ sung một điều trong Chương IV quy định Nhà nước khuyến khích chia sẻ, sử dụng dữ liệu đã được ẩn danh hoặc tổng hợp phục vụ nghiên cứu, phát triển công nghệ. Điều này sẽ thúc đẩy hình thành hệ sinh thái dữ liệu mở giữa Nhà nước và doanh nghiệp, đồng thời bảo đảm không xâm phạm đời tư cá nhân.

Ông Khải khẳng định: “Chúng ta không thể để bất kỳ chủ trương đúng đắn nào của Đảng chỉ nằm trên giấy. Nghị quyết 57 đã mở ra thời cơ. Trách nhiệm của chúng ta là biến những định hướng ấy thành luật pháp một cách hiệu quả, đưa đất nước tiến nhanh, tiến vững chắc trên con đường chuyển đổi số.”

Đại biểu Nguyễn Thị Hà (Đoàn Bắc Ninh) nhấn mạnh rằng việc xây dựng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ là yêu cầu cấp bách của thực tiễn mà còn là đòi hỏi tất yếu về chính trị và pháp lý. Luật này cần thiết lập hành lang đủ mạnh nhằm bảo vệ quyền công dân, đảm bảo chủ quyền số quốc gia và thúc đẩy sự phát triển bền vững của đất nước trong kỷ nguyên số.

Đại biểu Lê Thu Hà (Đoàn Lào Cai) cũng cho rằng quyền cần đi kèm với nghĩa vụ và giới hạn, tránh gây khó khăn cho các tổ chức, doanh nghiệp xử lý dữ liệu hợp pháp. Bà đề xuất bổ sung các quy định về trách nhiệm của chủ thể dữ liệu, cho phép bên thu thập dữ liệu từ chối các yêu cầu thiếu căn cứ hoặc trái pháp luật.

Đại biểu Nguyễn Thị Ngọc Xuân (Đoàn Bình Dương) nêu ra thực trạng nhiều đối tượng lợi dụng mạng xã hội để thu thập, chỉnh sửa, và khai thác dữ liệu cá nhân của người khác, đặc biệt là những người nổi tiếng, nhằm tăng lượt xem hoặc tương tác. Hành vi này gây hậu quả nghiêm trọng cho chủ thể dữ liệu. Bà Xuân kiến nghị cần bổ sung hành vi thu thập và xử lý dữ liệu cá nhân không được sự đồng ý của chủ thể gây hậu quả nghiêm trọng vào danh mục các hành vi bị nghiêm cấm, đồng thời tội phạm hóa các hành vi này.

Những đề xuất trên nhằm bảo đảm rằng Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân không chỉ bảo vệ quyền riêng tư mà còn tạo điều kiện để dữ liệu trở thành động lực phát triển kinh tế. Quốc hội cần giám sát chặt chẽ để bảo đảm các đạo luật ban hành cụ thể hóa được chủ trương của Đảng, thúc đẩy đất nước phát triển bền vững trong thời đại số.