Bảo đảm quyền lợi người dân trong giải phóng mặt bằng

Luật sư Nguyễn Văn Huân - Văn Phòng Luật sư Đức Trọng - Đoàn Luật sư TP. Hồ Chí Minh cho rằng: “Mấu chốt của mọi vụ việc không phải là người dân có đồng ý giao đất hay không, mà là việc thu hồi đất có được thực hiện đúng pháp luật và bảo đảm đầy đủ quyền, lợi ích hợp pháp của người dân hay không. Luật pháp đặt ra cơ chế để Nhà nước thu hồi đất phục vụ lợi ích công cộng, nhưng đồng thời cũng đặt ra các điều kiện nghiêm ngặt nhằm bảo vệ quyền của người bị thu hồi đất.”

Việc xác định đúng văn bản pháp luật áp dụng là yếu tố then chốt để bảo vệ quyền lợi người dân.

Nếu quyết định thu hồi đất và phương án bồi thường được ban hành trước ngày 1/8/2024, việc thực hiện phải tuân theo Luật Đất đai 2013 và các nghị định hướng dẫn. Nếu việc lập, phê duyệt phương án bồi thường diễn ra sau thời điểm này, phải áp dụng Luật Đất đai 2024, cùng Nghị định 88/2024/NĐ-CP về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư.

Luật sư Huân cho rằng, không ít trường hợp áp dụng sai quy định chuyển tiếp, dẫn đến việc tính giá bồi thường, xác định loại đất hoặc lập phương án hỗ trợ không đúng luật. Điều này khiến quyền lợi chính đáng của người dân bị giảm sút. Một phương án bồi thường hợp pháp phải đúng cả về cơ sở pháp lý, trình tự thủ tục lẫn cách tính toán giá trị bồi thường. Chỉ cần sai một mắt xích, quyền lợi của người dân có thể bị ảnh hưởng hàng trăm triệu đến hàng tỷ đồng.

Quyền lợi cốt lõi của người dân trong thu hồi đất

Luật sư Nguyễn Văn Huân chia sẻ, luật pháp quy định người dân bị thu hồi đất có quyền được đảm bảo những lợi ích cơ bản sau:

1. Quyền được bồi thường đúng loại đất:

Người dân có Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất hoặc đủ điều kiện cấp giấy phải được bồi thường về đất. Thực tế, nhiều trường hợp đất ở bị xác định thành đất vườn hoặc đất nông nghiệp, làm giảm mạnh giá bồi thường. Nhiệm vụ của luật sư trong những vụ việc như vậy là chứng minh nguồn gốc, quá trình sử dụng và căn cứ pháp lý để bảo vệ quyền được bồi thường đúng loại đất.

2. Quyền được bồi thường tài sản trên đất:

Nhà cửa, công trình, cây trồng, vật nuôi hợp pháp phải được kiểm kê đầy đủ và bồi thường đúng đơn giá. Việc kiểm kê thiếu hoặc áp đơn giá thấp hơn quy định là vi phạm phổ biến trong thực tế.

3. Quyền được hưởng chính sách hỗ trợ và tái định cư

Người dân bị ảnh hưởng bởi thu hồi đất có quyền được: Hỗ trợ ổn định đời sống, hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm (đặc biệt khi thu hồi đất nông nghiệp), hỗ trợ chi phí di dời, bố trí tái định cư khi thu hồi đất ở.

Pháp luật cũng nhấn mạnh nguyên tắc: khu tái định cư phải bảo đảm bằng hoặc tốt hơn nơi ở cũ về điều kiện sinh hoạt, đây là tiêu chuẩn thể hiện tính nhân văn của chính sách.

Vai trò của luật sư trong bảo vệ quyền lợi người dân

Theo Luật sư Nguyễn Văn Huân, luật sư không chỉ là người đại diện khiếu nại hoặc khởi kiện, mà còn là người giúp người dân xác lập chiến lược pháp lý ngay từ đầu, vai trò này thể hiện ở bốn khía cạnh:

Thứ nhất, luật sư rà soát hồ sơ đất đai, xác định đúng quyền được bồi thường và hướng dẫn người dân bổ sung giấy tờ cần thiết.

Thứ hai, luật sư kiểm tra tính hợp pháp của quyết định thu hồi đất và phương án bồi thường theo trình tự pháp luật. Các vi phạm về trình tự, thời hạn, thẩm quyền hoặc căn cứ pháp lý có thể là cơ sở yêu cầu sửa đổi hoặc hủy bỏ quyết định.

Thứ ba, luật sư tư vấn và thay mặt người dân thương lượng, phản biện về giá bồi thường dựa trên chứng thư thẩm định giá, giá đất thị trường và các khoản hỗ trợ theo quy định pháp luật.

Thứ tư, trong trường hợp cần thiết, luật sư đại diện người dân khiếu nại hoặc khởi kiện vụ án hành chính để bảo vệ quyền lợi hợp pháp.

Luật sư Huân cho rằng: “Người dân có quyền sử dụng pháp luật để bảo vệ mình. Khi pháp luật được thực hiện đúng, vừa bảo đảm quyền lợi của người dân, vừa tạo điều kiện để dự án phát triển hạ tầng được triển khai minh bạch và bền vững.”

Sự đồng thuận xã hội chỉ thực sự bền vững khi quá trình thu hồi đất, bồi thường và tái định cư được thực hiện công khai, minh bạch, đúng pháp luật và tôn trọng quyền lợi người dân. Ở đó, vai trò của luật sư không chỉ là người bảo vệ pháp lý cho từng hộ dân, mà còn góp phần bảo đảm công bằng, ổn định và niềm tin vào chính sách phát triển của Nhà nước.