Hành trình gieo mầm hy vọng trong nơi tưởng chừng tuyệt vọng

Ánh sáng giữa bốn bức tường trắng

Tôi đến Cơ sở cai nghiện số 2 tỉnh Thanh Hóa (xã Hồi Xuân) vào một buổi chiều đầu tháng 12. Cánh cổng sắt sơn xanh mở ra, bên trong là những dãy nhà lọt thỏm giữa núi rừng, tường loang lổ, sân đầy màu rêu phong. Không khí không ồn ào như tôi tưởng. Chỉ có tiếng loa phát bài hát “Nối vòng tay lớn” vang lên đều đều mỗi chiều, và tiếng những đôi dép tổ ong loẹt quẹt trên nền xi măng.

Thiếu tá Lê Đình Hòa, Trưởng cơ sở cai nghiện số 2 đón tôi ở phòng tiếp khách. Anh kể, trước khi về nhận nhiệm vụ tại đây (1/3/2025), anh đã từng bắt nhiều đối tượng nghiện ma túy, giờ vào đây có học viên nhận ra và còn reo lên “Anh Hòa ngày xưa bắt em đây mà”. Tôi nghe mà chạnh lòng, sợ nhất các học viên gọi mình bằng anh, bằng cán bộ… vì như thế nghĩa là mình chưa thành công, họ vẫn nghiện, vẫn quay lại cơ sở.

“Cả cơ sở có 192 đối tượng cai nghiện theo dạng tự nguyện và bắt buộc, trong đó có 27 người chưa biết chữ, 13 trong số đó nhiễm HIV. Ngay sau khi sàng lọc và phân loại, chúng tôi đã báo cáo lãnh đạo và đấu mối với trường tiểu học để mở lớp xóa mù chữ. Ở đây, mình không chỉ dạy chữ, mà dạy họ cách làm người lại từ đầu”. Thiếu tá Hòa tâm sự.

Chị Hơ Thị Lý (xã Mường Lát) đang ngồi trên lớp học. Trước đây chị “chơi” heroin vì không hiểu biết, cứ nghĩ nó tốt cho sức khỏe. “Em vào đây từ năm 2019, cắt cơn rồi, về lại chơi, lại vào. Lần này là lần thứ hai, quyết tâm rồi anh ơi. Giờ em không muốn tái nghiện nữa, sau khi ra khỏi cơ sở, em muốn đi làm công nhân, vì bây giờ em biết đọc biết viết rồi. Mong muốn của em là tự tay viết đơn xin việc". Chị Lý cho hay.

Anh Trần Công P đã ở đây hơn 7 tháng. Anh bảo mình bị HIV, chỉ số CD4 còn 247. Trung tâm là nơi duy nhất còn nhận anh trong vòng tay bao bọc.

“Em không mong về nữa. Về cũng chết. Ở đây còn có thuốc ARV, có cơm ngày ba bữa, có chỗ nằm. Cán bộ cũng thương. Chỉ mong ngày nào đó được phát cái giấy ‘cai nghiện thành công, để chết cho đỡ nhục’." Anh nói rồi cười, nhưng khóe mắt cay trên gò má hốc hác.

Ánh sáng từ cuối đường hầm

5h30 sáng, tiếng kẻng vang lên, gần 200 học viên nam nữ xếp hàng điểm danh. Người gầy nhom vì thuốc điều trị thay thế Methadone, người thì da nổi đầy mụn do hậu quả của ma túy đá. Tất cả mặc đồng phục xanh, đi dép tổ ong, tay cầm sổ lao động.

Họ được chia thành các đội: đội may công nghiệp, đội trồng rau, đội chăn nuôi, đội xây dựng…

Theo Thiếu tá Hòa, ngoài chứng nhận cai nghiện, các học viên sau khi hoàn thành chương trình học nghề, sẽ được cấp giấy chứng nhận nghề phổ thông để khi ra xã hội có thể tự tìm công việc cho mình.

Buổi tối, tôi gặp Thầy Nguyễn Bá Chính, giáo viên Tiểu học Phú Nghiêm đang đứng trên bục giảng cho 25 học viên cai nghiện. Mặc dù mới nhận nhiệm vụ được hơn hai tháng, nhưng với thầy đây là một trải nghiệm rất đặc biệt. Khi học trò có đủ độ tuổi, có những người còn hơn cả tuổi thầy. Cho nên ngoài nghiệp vụ sư phạm còn là “cuộc chiến” về tâm lý.

Thầy bảo: “Bây giờ cai nghiện không còn như hồi xưa nhốt kín nữa. Giờ là giáo dục, lao động trị liệu, tư vấn tâm lý. Nhưng khó nhất vẫn là khi họ về cộng đồng. Xã hội vẫn kỳ thị. Gia đình vẫn sợ. Việc làm thì khó. Nên ngoài kiến thức văn hóa, phải trang bị cho họ cả tư tưởng để đấu tranh với những cám giỗ bên ngoài”.

Trong khu ký túc, một nhóm học viên đang ngồi giải lao giữa giờ học. Một thanh niên (khoảng 20 tuổi) thủ thỉ: “Anh ơi, em mới 22 thôi mà đã vào đây lần thứ hai rồi. Lần này em quyết tâm lắm. Em muốn cai nghiện để còn cưới được vợ, chứ ai người ta lấy thằng nghiện bao giờ.”

Sau khi hoàn thành đợt chữa bệnh tại trung tâm, các học viên sẽ nhận được giấy chứng nhận hoàn thành cai nghiện, được về tái hòa nhập cộng đồng. Còn trước đó, dù đã ở trong trại 1 năm hay 2 năm, họ vẫn chỉ là “người nghiện”.

“Ở ngoài kia, người ta nhìn mình vẫn là thằng nghiện.. Chỉ khi nào cầm cái giấy đó, mình mới được làm người lại.” Học viên Lê Đăng Hùng (xã Ngọc Lặc).

Phóng viên chúng tôi rời lớp học khi đồng hồ chỉ 21h30. Cánh cổng sắt khép lại sau lưng. Ở nơi mà người ta thường nghĩ chỉ có bóng tối và tuyệt vọng, hóa ra vẫn có những lớp học thầm lặng, vẫn có những người thầy ngày ngày gieo hạt giống của hy vọng xuống mảnh đất tưởng chừng đã khô cằn nhất.

Phía sau cánh cổng ấy, có những con người đang ngày ngày cố gắng gỡ chiếc "mũ" vô hình nặng trĩu trên đầu. Có người gỡ được, có người mãi mãi không gỡ nổi. Nhưng họ vẫn ở đó, vẫn lao động, học tập, chờ đợi một ngày được gọi lại hai tiếng “công dân” mà không cần thêm bất kỳ tiền tố nào phía trước.

Ngày ấy, với họ, gọi là ngày “cai nghiện thành công”.

Một cái tên thật đẹp, cho một hành trình thật dài và thật đau.