Phát triển xe điện: Hàng loạt pin xe điện hết hạn được xử lý ra sao?

Thủ tướng Phạm Minh Chính đã ký ban hành Chỉ thị số 20/CT-TTg ngày 27/6/2025 về một số nhiệm vụ cấp bách, quyết liệt ngăn chặn, giải quyết tình trạng ô nhiễm môi trường. Đây là chủ trương hướng tới việc nâng cao hiệu quả quản lý, giảm thiểu ô nhiễm. Theo chỉ thị, lộ trình đến ngày 1/7/2026, Hà Nội cấm xe máy xăng, không có xe mô tô, xe gắn máy sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong Vành đai 1. Từ ngày 1/1/2028 không có xe mô tô, xe gắn máy, hạn chế xe ô tô cá nhân sử dụng nhiên liệu hóa thạch lưu thông trong đường Vành đai 1, Vành đai 2; từ năm 2030 tiếp tục mở rộng thực hiện trong đường Vành đai 3.

Chỉ thị cũng là định hướng quan trọng để các bộ, ngành, đặc biệt là Bộ Tài nguyên và Môi trường, sớm hoàn thiện chính sách pháp lý liên quan đến thu hồi và tái chế pin xe điện – loại chất thải đang bị bỏ ngỏ cả trong quản lý và thực tế xử lý.

Thị trường xe điện tăng trưởng vượt bậc

Theo báo cáo của Hiệp hội Các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM), doanh số xe máy năm 2024 đạt 2,65 triệu chiếc, tăng 5,46% so với năm trước. 

Chính phủ đã và đang triển khai nhiều chính sách ưu đãi nhằm thúc đẩy sự phát triển của phương tiện giao thông điện. Cụ thể, từ ngày 1/3/2022 đến 28/2/2025, mức thu lệ phí trước bạ lần đầu đối với ô tô điện chạy pin từ 9 chỗ ngồi trở xuống là 0%.

Người tiêu dùng Việt Nam ngày càng quan tâm đến các vấn đề môi trường và đặc biệt là chi phí vận hành. Xe máy điện đang trở thành lựa chọn ưu tiên của nhiều người. Chi phí vận hành có lẽ là một trong những nguyên nhân chính thúc đẩy người dân chuyển sang sử dụng xe máy điện.

Nhiều doanh nghiệp lớn đã nhận thấy tiềm năng của thị trường xe máy điện Việt Nam và đầu tư mạnh mẽ vào lĩnh vực này. VinFast, hãng xe điện thuần Việt, đã vươn lên dẫn đầu thị trường với 87.000 xe bán ra trong năm 2024, tăng khoảng 150% so với năm 2023. Ngoài ra, nhiều hãng sản xuất xe điện từ Trung Quốc cũng đang được nhập khẩu để đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của thị trường.

Theo Chỉ thị số 20, lộ trình đến năm 2026 – 2028 loại bỏ xe dùng nhiên liệu hóa thạch trong vành đai trung tâm Hà Nội, người tiêu dùng tại thủ đô đang có xu hướng chuyển sang xe điện. 

Theo ước tính, thị trường Việt Nam sẽ đạt 300.000 ô tô điện và một triệu xe máy điện vào năm 2025.

Pin lithium – "trái tim" của xe điện và vấn đề cần giải quyết

Hiện tại, Việt Nam chưa có hệ thống xử lý chuyên biệt nào dành riêng cho loại pin này, cũng chưa có cơ chế phân loại, thu hồi hay quy hoạch cơ sở tái chế đạt chuẩn. Các chuyên gia phân tích: Pin lithium-ion chứa nhiều kim loại nặng như cobalt, lithium, nickel và các dung môi hữu cơ dễ cháy nổ. Nếu bị thải bỏ bừa bãi, chúng có thể gây cháy nổ hoặc rò rỉ hóa chất ra môi trường đất, nước – rất nguy hiểm.

Một bộ pin lithium-ion thường có tuổi thọ khoảng 3 đến 5 năm. Với hàng triệu xe điện đang lưu hành, ước tính từ năm 2025, Việt Nam sẽ phát sinh hàng trăm nghìn bộ pin thải mỗi năm. Tuy nhiên, đến thời điểm hiện tại, vẫn chưa có quy định cụ thể nào buộc nhà sản xuất hay đơn vị bán hàng phải thu hồi pin đã qua sử dụng.

Trước đây là ắc quy, nay là pin xe điện, khách hàng thường bỏ lại sau khi thay thế sửa chữa hoặc hết hạn sử dụng. Chủ các tiệm sửa xe không biết xử lý thế nào ngoài cách bán cho ve chai hoặc vứt rác. Đó là tình trạng chung khi hỏi các chủ tiệm sửa xe.

Thực trạng xử lý pin tại Việt Nam

Nhật Bản từ lâu đã có hệ thống thu gom pin gồm hơn 3.000 điểm thu gom tại các nhà ga, siêu thị, trạm sạc, yêu cầu doanh nghiệp chịu trách nhiệm thu hồi ít nhất 75% lượng pin đã bán ra và 80% chi phí xử lý pin thải. Liên minh châu Âu (EU) cũng thông qua và ban hành Đạo luật Battery Regulation 2023, quy định từ năm 2027, yêu cầu từ năm 2027 các quốc gia thành viên phải thu hồi 90% lượng pin đã tiêu thụ, đồng thời buộc doanh nghiệp sản xuất chịu toàn bộ chi phí tái chế. Trung Quốc thậm chí còn áp dụng mã QR để truy xuất từng viên pin, từ lúc sản xuất đến khi tiêu hủy, và đã thiết lập mạng lưới tái chế tại hơn 18 thành phố thí điểm.

Trong khi đó, tại Việt Nam, mô hình tương tự vẫn chưa thành hình. Trả lời trên báo Dân Việt, TS Nguyễn Quang - chuyên gia về quy hoạch đô thị bền vững, nguyên Giám đốc Chương trình Định cư Con người Liên Hợp Quốc tại Việt Nam chia sẻ: Đây là một vấn đề rất quan trọng. Pin xe điện chứa nhiều kim loại nặng, nếu xử lý không đúng quy trình có thể gây ô nhiễm đất, nước và ảnh hưởng sức khỏe con người. Ngoài ra, pin có thể cháy nổ nếu sử dụng sai cách hoặc sản phẩm kém chất lượng.

Không để hậu quả âm thầm

Tại Chỉ thị số 20/CT-TTg, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Tài nguyên và Môi trường khẩn trương hoàn thiện cơ chế thực hiện trách nhiệm mở rộng của nhà sản xuất (EPR), trong đó pin lithium, ắc quy và thiết bị điện – điện tử là các nhóm sản phẩm trọng tâm. Đồng thời, chỉ đạo Bộ Công Thương phối hợp quản lý thị trường tiêu thụ, hướng dẫn doanh nghiệp xây dựng hệ thống thu hồi, tái chế rác thải sau sử dụng.

Việc phát triển xe điện là xu thế không thể đảo ngược nhằm giảm phát thải khí nhà kính và cải thiện chất lượng không khí. Tuy nhiên, để bảo đảm tính bền vững, phải tính đến một hệ thống xử lý pin thải bài bản, an toàn và có trách nhiệm. Trong đó, vai trò, trách nhiệm xây dựng khung pháp lý của các cơ quan quản lý, các doanh nghiệp sản xuất – phân phối và cả người tiêu dùng sẽ là yếu tố quyết định để giải bài toán "hậu xe điện" trong thời gian tới.