Tương trợ tư pháp: Vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân xuyên biên giới

Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh Phạm Hùng Thái nêu rõ, đây là 2 nội dung dự án Luật được tách ra từ dự án Luật Tương trợ tư pháp hiện hành năm 2007 và có hiệu lực từ ngày 1/7/2008. Dự án Luật Tương trợ tư pháp hiện hành đã điều chỉnh cả 4 lĩnh vực về dân sự, hình sự, dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành án phạt tù. Sau 14 năm thi hành, việc tách lĩnh vực dân sự, lĩnh vực hình sự cũng như tách việc dẫn độ và chuyển giao người đang chấp hành thành 4 dự án Luật độc lập nhằm tăng cường hiệu lực hợp tác quốc tế trong đấu tranh phòng, chống tội phạm, nhất là tội phạm xuyên quốc gia, bảo đảm đồng bộ với các luật tố tụng, phù hợp với điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Vì vậy, đối với 2 dự án Luật thảo luận sáng nay, Trưởng Đoàn ĐBQH tỉnh Tây Ninh Phạm Hùng Thái đề nghị các đại biểu tập trung tham gia góp ý vào một số nội dung cụ thể vì đây là các nội dung cơ bản, quan trọng trong dự thảo Luật mới.

Dự thảo Luật Tương trợ tư pháp về dân sự gồm 4 chương, 36 điều và dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/7/2026. Dự án Luật này đã bổ sung quy định về phạm vi tương trợ tư pháp về dân sự, bao gồm cả cung cấp giấy tờ về hộ tịch, về bản án và thông tin về pháp luật; quy định rõ hơn về điều kiện áp dụng pháp luật nước ngoài trong trường hợp không có điều ước quốc tế; miễn hợp pháp hóa lãnh sự trong đa số các trường hợp; ứng dụng công nghệ thông tin trong việc xây dựng hệ thống tương trợ tư pháp điện tử và chuyển giao hồ sơ qua mạng; quy định về vấn đề xã hội hóa hoạt động tống đạt giấy tờ của nước ngoài qua doanh nghiệp bưu chính công ích.

Cho ý kiến về dự án Luật Tương trợ tư pháp về dân sự (TTTPDS), các đại biểu Quốc hội nhất trí cao với việc ban hành Luật này, thể hiện sự chủ động hoàn thiện thể chế pháp luật nhằm đáp ứng yêu cầu hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng của nước ta. Việc ban hành một luật riêng điều chỉnh về tương trợ tư pháp trong lĩnh vực dân sự là cần thiết, phù hợp với quy định của Hiến pháp, chiến lược cải cách tư pháp, cũng như các điều ước quốc tế mà Việt Nam là thành viên.

Về ứng dụng công nghệ thông tin, trong bối cảnh đẩy mạnh chuyển đổi số quốc gia, thực hiện Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia, dự thảo Luật quy định nhiều nội dung về ứng dụng công nghệ thông tin trong tương trợ tư pháp về dân sự.

Tuy nhiên, đối với nội dung ứng dụng công nghệ thông tin, đại biểu Đặng Bích Ngọc đề nghị bổ sung nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân và thông tin riêng tư, nhất là trong quá trình truyền tải điện tử giữa các cơ quan trong nước và đối tác nước ngoài. Trong bối cảnh nhiều vụ án liên quan đến chuyển dữ liệu xuyên biên giới, việc không có cơ chế bảo mật phù hợp có thể gây tổn hại nghiêm trọng đến quyền riêng tư, thậm chí vi phạm các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia như Công ước về quyền trẻ em hay Công ước về bảo vệ người khuyết tật…

Về cơ chế đầu mối và phối hợp liên ngành, để đảm bảo hiệu quả trong tổ chức thực hiện, cần phải làm rõ cơ chế phối hợp giữa Bộ Tư pháp với Tòa án nhân dân tối cao, Viện kiểm sát nhân dân tối cao, Bộ Công an và Bộ Ngoại giao. Bên cạnh đó, đại biểu Đặng Bích Ngọc cho rằng, cần có quy định cụ thể về trách nhiệm giải trình, thời hạn xử lý yêu cầu tương trợ, tránh tình trạng chậm trễ hoặc “đùn đẩy” giữa các cơ quan. Bởi đây là vấn đề từng được chỉ ra trong các báo cáo kiểm toán và phản ánh từ địa phương.

Về khoản 2 Điều 5 quy định về áp dụng pháp luật nước ngoài, hiện dự thảo Luật quy định việc áp dụng pháp luật nước ngoài không trái với các nguyên tắc tương trợ tư pháp về dân sự được quy định tại Điều 6 của Luật này. “Vì Điều 6 chỉ quy định các nguyên tắc chung, phạm vi rộng nhưng chưa bao hàm hết các nguyên tắc cụ thể ở nhiều lĩnh vực khác của pháp luật Việt Nam. Do đó, đề nghị nên quy định cụ thể theo hướng quy định: không trái với các nguyên tắc cơ bản của pháp luật Việt Nam để bao hàm, bao quát được hết tất cả. Nếu như chỉ có phạm vi của Điều 6 của Luật này thôi thì chưa bao quát được hết phạm vi, vì vậy đề nghị sửa lại cho phù hợp”, đại biểu Nguyễn Thị Thu Hà nêu quan điểm.

Quy định đối với các đối tượng có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự như vậy là quá rộng, đề nghị cần thống nhất quy định một cơ quan nhất định có thẩm quyền về yêu cầu tương trợ tư pháp về dân sự. Đại biểu đề xuất nên lấy Bộ Tư pháp có chức năng là cơ quan chủ quản trong lĩnh vực tương trợ tư pháp về dân sự để làm đầu mối, tránh việc hiện nay đang giao cho nhiều cơ quan có thẩm quyền yêu cầu tương trợ tư pháp.

Các ý kiến tán thành sự cần thiết xây dựng Luật và cho rằng nội dung của dự thảo Luật cơ bản phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng, quy định của Hiến pháp, bảo đảm tính thống nhất với hệ thống pháp luật, tương thích với các điều ước quốc tế có liên quan mà Việt Nam là thành viên và bảo đảm yêu cầu đổi mới tư duy trong công tác xây dựng pháp luật.