Quản lý thuế đối với hàng hóa xuất nhập khẩu trong bối cảnh thực thi các FTA

Trong những năm qua, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế nhờ vào việc đẩy mạnh mở cửa, hội nhập kinh tế thế giới, tích cực tham gia mạng lưới các hiệp định thương mại tự do nhiều tầng nấc.

 Việt Nam đã trở thành một nền kinh tế có độ mở rất lớn với chỉ số kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu so với GDP những năm gần đây luôn ở khoảng 200%. Tính đến tháng 11/2024, Việt Nam đã ký kết 19 hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương (FTA) với hầu hết các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới, trong đó có tất cả các nước phát triển, các nước thuộc nền kinh tế mới nổi và các nước trong khu vực, như: AFTA, ACFTA, AKFTA, AJCEP, CPTPP, UKVFTA, RCEP, EVFTA…

Đặc biệt, trong những năm gần đây, Việt Nam đã đàm phán ký kết thành công các FTA thế hệ mới (chẳng hạn như CPTPP, EVFTA và RCEP) với những đặc trưng là: Các cam kết sâu rộng và toàn diện, bao hàm những cam kết về tự do thương mại hàng hóa và dịch vụ như các “FTA truyền thống”; mức độ cam kết sâu nhất (cắt giảm thuế gần như về 0%, có thể có lộ trình); có cơ chế thực thi chặt chẽ hơn; mở rộng cam kết sang cả những lĩnh vực được coi là “phi truyền thống” như: Lao động, môi trường, doanh nghiệp nhà nước, mua sắm chính phủ, minh bạch hóa, cơ chế giải quyết tranh chấp về đầu tư… Thực tế việc thực thi các FTA, đặc biệt là, các FTA thế hệ mới đã và chắc chắn sẽ có tác động nhiều mặt, cả tích cực và những thách thức đối với nhiều lĩnh vực kinh tế như: thương mại quốc tế, đầu tư trong nước và nước ngoài… Thực tế cho thấy, cùng với quá trình thực thi các FTA thời gian qua, kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam đã gia tăng nhanh chóng. Tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu của Việt Nam từ năm 2002 đến 2012 là 1.036 tỷ USD thì trong giai đoạn từ 2013 đến 2021 là 4.110 tỷ USD, tức là gấp 4 lần của 10 năm trước đó. Kim ngạch xuất, nhập khẩu năm 2023 là 681,1 tỷ USD, tức là gấp 6 lần so với bình quân năm giai đoạn 2002 – 2012 và tăng khoảng 50% so với bình quân năm của giai đoạn 2013 – 2021.

Tổng kim ngạch xuất khẩu tính từ đầu năm đến ngày 15/11/2024 đã là 681,14 tỷ USD, tăng 15,7% so với cùng kỳ năm 2023 và vượt tổng kim ngạch xuất khẩu, nhập khẩu của năm 2023. Cùng với sự gia tăng kim ngạch xuất, nhập khẩu còn là sự đa dạng hóa về các loại hình thương mại và các hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu. Ngày 20/5/2022, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định số 624/QĐ-TTg ban hành Chiến lược phát triển Hải quan đến năm 2030. Trong đó, một trong 6 yêu cầu và quan điểm phát triển Hải quan Việt Nam là “Phát triển Hải quan nhằm tạo thuận lợi cho các hoạt động thương mại, chống buôn lậu và gian lận thương mại hiệu quả; thực thi đầy đủ, toàn diện các cam kết quốc tế về thuế xuất nhập khẩu, hải quan và tạo thuận lợi thương mại mà Việt Nam đã ký kết; ứng phó hiệu quả với các thay đổi liên quan tới các biện pháp phòng vệ thương mại trong bối cảnh quốc tế có nhiều biến động; nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý Nhà nước về Hải quan, góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia”.

Để đảm bảo yêu cầu đó, cần nghiên cứu đầy đủ bối cảnh trong nước và quốc tế có tác động đến các hoạt động xuất khẩu, nhập khẩu hàng hóa. Từ đó, có biện pháp cụ thể hóa các phương hướng đã được xác định trong Chiến lược.

Để đáp ứng đòi hỏi thực tiễn cấp thiết trên, Học viện Tài chính với tư cách là cơ quan nghiên cứu khoa học hàng đầu của ngành Tài chính và Tổng cục Hải quan với tư cách là cơ quan quản lý nhà nước trực tiếp thực hiện nhiệm vụ quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu phối hợp tổ chức Hội thảo khoa học quốc gia với chủ đề “Quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trong bối cảnh thực thi các FTA: Thực trạng và giải pháp”. Sau hơn 2 tháng thông báo đến các đơn vị trong ngành Hải quan, Học viện Tài chính và các nhà khoa học, nhà quản lý trong và ngoài ngành Tài chính, Ban Tổ chức hội thảo đã nhận và lựa chọn được 39 bài viết đăng Kỷ yếu hội thảo. Các bài viết đã tập trung phân tích sâu về nội dung các FTA và tác động của việc thực thi các FTA đến kinh tế Việt Nam và đến hoạt động quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu của Việt Nam. Đặc biệt, phần lớn các bài viết trao đổi về các nội dung cụ thể cần cải cách cả về chính sách và quản lý thuế để đáp ứng những đòi hỏi thực tiễn về quản lý thuế đối với hàng hóa xuất khẩu, nhập khẩu trong bối cảnh thực thi các FTA.