Nữ du kích chèo đò bên dòng sông Thạch Hãn

Những chuyến đò trong mùa hè đỏ lửa

Những ngày qua, khi bộ phim 'Mưa Đỏ' đã khiến nhiều người xúc động, cảm phục trước tinh thần hi sinh, đấu tranh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc. Trong bộ phim có nhân vật Hồng, nhưng ít ai biết rằng còn có một nguyên mẫu thật trong thời kỳ mùa hè đỏ lửa 1972 vẫn đang sống bên dòng sông Thạch Hãn.

Có những khoảnh khắc lịch sử, một dòng sông mang những bi hùng của một thế hệ can trường trong năm tháng khói lửa 1972. Bức ảnh một lão ngư mình trần, gân guốc, khua mái chèo đưa thuyền vượt sóng nhưng vẫn nở nụ cười, bên mạn thuyền là cô gái trẻ gầy guộc, ánh mắt kiên định, đôi tay nắm chắc khẩu súng và phía sau là những chiến sĩ ở tuổi đôi mươi. Khoảnh khắc ấy đã được nhà báo, nhiếp ảnh gia chiến trường Đoàn Công Tính chụp lại.

Bên dòng sông Thạch Hãn, bà Nguyễn Thị Thu (hay O Thu, SN 1954) cùng cha chồng là lão ngư Nguyễn Con ở làng Tiền, xã Triệu Giang (nay là xã Ái Tử, Quảng Trị), đã biến con đò nhỏ của gia đình thành nhịp cầu bí mật đưa những người chiến sĩ qua sông. Giữa mưa bom bão đạn đêm ngày, những mái chèo kiên cường vẫn rẽ sóng, đưa bộ đội sang Thành Cổ, chở theo cả niềm tin và ý chí quật cường của đất nước. Mỗi chuyến vượt sông là một lần đối diện cái chết nhưng cũng là một phần đóng góp thầm lặng cho bước tiến của dân tộc. Thành Cổ Quảng trị và dòng sông Thạch Hãn đã trở thành tọa độ chết, nhưng những chuyến đò bí mật vẫn lặng lẽ qua sông, con đò thầm lặng trở thành cứu cánh, cụ Con và bà Thu là hai trong số những người đã tình nguyện gánh vác sứ mệnh ấy.

Bà Thu kể lại, hễ ngớt bom đạn, bà và cha chồng lại dùng đò chèo dọc sông để chở bộ đội sang Thành Cổ cho kịp. Trong ký ức của bà Thu, bộ đội chia thành nhiều nhóm sang sông, từ bờ bắc sông Thạch Hãn có nhiều bến từ làng Tiền kéo dài lên tới xã Triệu Thượng, giáp ranh với xã Triệu Nguyên (cũ). Bà và cha chồng chèo đò ở bến làng Tiền. Giữa mùa hè 1972, hỏa lực từ các vị trí phía Nam sông dồn dập bắn sang. Ngoài khơi pháo hạm gầm rú, trên trời B-52 trút bom. Những đêm trắng, pháo sáng quét loang loáng mặt sông. Thời khắc ấy không giây phút nào đất trời Quảng Trị yên lặng tiếng đạn bom.

Trên dòng sông, mái chèo của hai cha con bà Thu vẫn kiên định ngày ngày khua lên từng nhịp, đưa từng đoàn quân vượt sang bờ nam Thành Cổ. Bà không nhớ nổi mình đã chèo bao nhiêu chuyến, chỉ nhớ mỗi chuyến đò không chỉ chở người, chở đạn, chở lương thực mà còn chở theo niềm tin rằng Thành Cổ phải được giữ bằng mọi giá cùng một niềm tin tất thắng, cho đất nước hoàn toàn giải phóng, bắc nam được sum họp một nhà.

Những chuyến đó ấy vô tình được nhà báo, nhiếp ảnh gia chiến trường Đoàn Công Tính chụp lại. Bà Thu cũng chẳng biết rằng hình ảnh bình dị ấy của cha con bà lại trở thành một trong những biểu tượng bất tử trên dòng sông Thạch Hãn, được nhắc lại và trân trọng suốt hơn nửa thế kỷ qua. Bức ảnh 'Cha con lão ngư dân Triệu Phong chở bộ đội và vũ khí tiếp sức cho Thành Cổ' được treo trang trọng trong bảo tàng Thành Cổ bây giờ, phía đối diện là bức ảnh 'Nụ cười Thành Cổ' cũng của nhà báo, nhiếp ảnh gia chiến trường Đoàn Công Tính chụp đã trở thành những tấm hình tư liệu đã đi cùng năm tháng.

Người ở lại bến sông

Ở tuổi 72, bà Thu đã lên hàng lão, nhưng vẫn ở lại bên dòng Thạch Hãn ở làng Giang Hến. Bà Thu cùng chồng là ông Nguyễn Câu sống trong căn nhà nhỏ. Bà Thu vừa làm trọn bổn phận dâu con, vừa phụ chồng mưu sinh, vừa tận tình chăm nom cha chồng. Lão ngư già Nguyễn Con một đời trên sóng nước cũng từ tạ nhân gian một thời gian sau đó. Không lâu sau đó, cụ Nguyễn Thị Nghĩa mẹ chồng bà Thu cũng mất vì bệnh nặng tuổi già. Vợ chồng bà Thu có 4 con, 3 trai 1 gái. Vợ chồng bà bám dòng sông làm nghề cào hến đắp đổi qua ngày. Các con khôn lớn nhưng cuộc sống cũng chưa nhiều dư dả. Dẫu vậy, ngôi nhà nhỏ luôn ấm tiếng người. Bà Thu được hưởng một phần chính sách của nhà nước, nhưng thời gian gần đây bà Thu bị bệnh tiểu đường, tiền đình mãn tính, thêm chứng huyết áp cao và thoái hóa xương khớp khiến bước chân bà chậm chạp, nặng nề hơn.

Những ngày gần đây, khi bộ phim 'Mưa Đỏ' của đạo diễn Đặng Thái Huyền cùng Điện ảnh Quân đội thực hiện đã ra rạp và được công chiếu tại Thành Cổ Quảng Trị đêm 9/9 khiến nhiều người xúc động. Nhiều người từ khắp nơi đã tìm về Thành Cổ, tìm về Thạch Hãn để tri ân những người lính đã nằm lại. Cũng có nhiều người biết và tìm đến thăm bà. Nhà thơ, nhà báo Lê Bá Dương, người nổi tiếng với bài thơ được khắc trên bia đá ở Thành Cổ quảng trị với những câu thơ day dứt lòng người: “Đò xuôi Thạch Hãn xin chèo nhẹ/Đáy sông còn đó bạn tôi nằm/Có tuổi hai mươi thành sóng nước/Vỗ yên bờ bãi mãi ngàn năm...” cũng đến thăm gia đình bà Thu những ngày đầu tháng 9. Biết bà đau bệnh, ông Lê Bá Dương cũng sẻ chia và thăm hỏi.

Trong ngôi nhà nhỏ bên bến sông, bức ảnh có tên gọi 'Cha con lão ngư dân Triệu Phong chở bộ đội và vũ khí tiếp sức cho Thành Cổ' chụp được bà Thu treo trang trọng ở gian chính. Trên bàn tiếp khách là những bức ảnh quý do ông Đoàn Công Tính trao tặng. Bà Thu bảo đó là những bức ảnh quý, sẽ theo bà đến hết cuộc đời. "Giữa chiến tranh bom rơi đạn nổ, sự sống và cái chết chỉ trong gang tấc, tôi vẫn nhớ những đôi mắt lính Cụ Hồ rực sáng trong bóng tối, nhớ từng lần bom dội xuống, cả con sông bốc khói trắng xóa, nhưng tinh thần quả cảm, bất khuất của các chiến sĩ Thành Cổ Quảng Trị sẽ mãi được lưu danh. Với riêng tôi, qua mưa bom, bão đạn, còn sống, có con, cháu sum vầy đã là may mắn!”, bà Thu bộc bạch.

Dẫu sức khỏe suy giảm, nhưng sự tưởng nhớ những người nằm lại vẫn chưa bao giờ ngưng thôi đối với bà Thu và những người dân ở Thành Cổ. Từ sau hòa bình đến nay, cứ mỗi Rằm, 30 hay mồng Một Âm lịch, bà Thu lại ghé Thành Cổ thắp hương. Có khi bà ra bờ Thạch Hãn, lặng lẽ thả xuống dòng nước vài bông hoa cúc tươi. Cũng thế, như nhà thơ, nhà báo Lê Bá Dương cũng từng tham gia chiến đấu trong 81 ngày đêm tại Thành Cổ Quảng Trị, mỗi lần từ Nha Trang (Khánh hòa) về đây đều thả những cành hoa xuống dòng sông Thạch Hãn mà nước mắt nhạt nhòa.

Mấy chục năm rồi, vào một buổi chiều tháng 4 năm 1987, nhiều người ra chợ thị xã Quảng Trị để mua hoa thắp hương tri ân liệt sĩ, nhưng hoa đã được một người đàn ông mua hết mang ra bờ sông Thạch Hãn. Người đó chẳng ai khác chính là cựu chiến binh Lê Bá Dương. Và rồi, người nối người, năm nối năm đến 2000 thì được nâng lên thành lễ hội thả hoa, như một tâm nguyện dành cho những người nằm lại nơi này.

Suốt mấy chục năm qua, dòng sông vẫn trôi, vừa chở nặng quá khứ vừa xoa dịu hiện tại. Nhưng 'dòng sông mưa đỏ' vẫn lặng lẽ chở mang những bi hùng của cả một thời đại. Hòa bình không phải là quà tặng vô hình, mà là di chúc bằng xương thịt cha anh đã đánh đổi. Mỗi tấc đất hôm nay rực sáng đều đổi bằng máu và hoa viết nên những điều bất tử.