Hàng giả, hàng lậu - sự vô cảm với mối nguy hiểm cho sức khỏe, tính mạng

Hàng giả – “Kẻ giết người giấu mặt”

Những năm gần đây, thị trường Việt Nam chứng kiến sự bùng nổ của các sản phẩm giả mạo thương hiệu, kém chất lượng, không rõ nguồn gốc, từ các loại thuốc trị bệnh cho đến thực phẩm chức năng, mỹ phẩm hay thiết bị y tế. Đằng sau vẻ bề ngoài được làm giả tinh vi, những sản phẩm này tiềm ẩn nguy cơ gây ngộ độc, dị ứng, kháng thuốc, thậm chí tử vong.

Theo Ban Chỉ đạo 389 quốc gia, các hình thức vi phạm diễn ra với quy mô ngày càng lớn, từ sản xuất trong nước đến nhập lậu qua biên giới, lợi dụng các chính sách miễn thuế, quá cảnh hàng hóa, thậm chí qua các sàn thương mại điện tử và nền tảng mạng xã hội. Đặc biệt, hình thức livestream bán hàng đang bị biến tướng thành công cụ phát tán hàng giả, hàng kém chất lượng, đánh lừa hàng triệu người tiêu dùng.

Chỉ trong 5 tháng đầu năm 2025, lực lượng chức năng đã phát hiện và xử lý hơn 34.000 vụ việc vi phạm, trong đó có hơn 8.200 vụ buôn bán, vận chuyển hàng cấm, hàng lậu và hơn 1.100 vụ liên quan đến hàng giả, vi phạm quyền sở hữu trí tuệ. Nhóm hàng hóa bị làm giả chủ yếu là thuốc, thực phẩm chức năng, sữa – những mặt hàng tác động trực tiếp đến sức khỏe người dân

Tổn hại niềm tin – Hậu quả không thể đo đếm

Hệ lụy từ hàng giả không chỉ dừng ở sức khỏe người tiêu dùng, mà còn hủy hoại niềm tin vào thị trường và môi trường pháp lý. Khi hàng thật và hàng giả bị đặt lên bàn cân không bởi chất lượng mà bởi giá thành, các doanh nghiệp chân chính phải chịu thua thiệt nặng nề: doanh thu sụt giảm, uy tín bị xói mòn, mất thị phần, và trong nhiều trường hợp, buộc phải rời bỏ thị trường.

Khi các sản phẩm kém chất lượng tràn lan mà không bị xử lý nghiêm khắc, người dân có thể đặt nghi vấn về tính hiệu lực của pháp luật, và doanh nghiệp chân chính dần mất động lực đầu tư, sáng tạo. Đây là yếu tố cực kỳ nguy hiểm trong bối cảnh hội nhập và cạnh tranh kinh tế ngày càng gay gắt.

Pháp luật không thiếu, nhưng nhận thức và thực thi còn khoảngtrống.

Hành vi buôn lậu, sản xuất, buôn bán hàng giả là vi phạm pháp luật nghiêm trọng, được quy định rõ trong nhiều văn bản pháp lý hiện hành.

(1) Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017):

- Điều 188: Tội buôn lậu.

- Điều 190: Tội sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, thuốc chữa bệnh, thuốc phòng bệnh…

- Điều 191: Tội tàng trữ, vận chuyển hàng giả.

Khung hình phạt có thể lên đến 20 năm tù hoặc tù chung thân, đặc biệt nếu gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe, tính mạng con người.

(2) Luật Dược, Luật An toàn thực phẩm, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng: Các hành vi sản xuất, kinh doanh thuốc và thực phẩm chức năng giả đều bị nghiêm cấm, đi kèm là các biện pháp xử phạt hành chính, truy cứu trách nhiệm hình sự và bồi thường thiệt hại dân sự nếu có yêu cầu từ người bị hại.

(3) Nghị định 98/2020/NĐ-CP (sửa đổi tại Nghị định 17/2022/NĐ-CP) về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm, quy định mức phạt lên đến 200 triệu đồng với cá nhân và 1 tỷ đồng với tổ chức có hành vi buôn bán, sản xuất hàng giả.

Hàng nhập lậu và hàng giả đại diện cho hai loại vi phạm pháp luật khác nhau về nhập khẩu và sáng tạo sản phẩm. Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều người dân vẫn mơ hồ về ranh giới giữa hàng giả – hàng nhái – hàng không rõ nguồn gốc, trong khi không ít doanh nghiệp nhỏ, hộ kinh doanh lại “biết mà vẫn làm” với tâm lý “không bị bắt thì không sao”.

Đáng lo ngại hơn, các đối tượng buôn lậu chuyên nghiệp nắm rất rõ luật để lách luật: chia nhỏ hàng hóa, tráo nhãn mác, sử dụng pháp nhân trung gian hoặc “rửa hàng” qua các khâu trung gian khó truy xuất.

Vì sao vẫn vi phạm dù biết là sai?

- Lợi nhuận kinh tế cao: Hàng giả, hàng nhập lậu mang lại lợi nhuận gấp nhiều lần hàng chính hãng, trong khi khả năng bị phát hiện lại thấp.

- Chế tài chưa đủ răn đe: Một số địa phương xử lý nhẹ, phạt hành chính mang tính hình thức khiến đối tượng chấp nhận "phạt để tồn tại".

- Thiếu giáo dục pháp luật đại chúng: Kiến thức pháp luật chưa được phổ cập hiệu quả đến người dân, nhất là ở vùng sâu, vùng xa.

- Quản lý thị trường còn kẽ hở: Thiếu phối hợp giữa các lực lượng chức năng, công nghệ giám sát còn hạn chế, đôi khi có hiện tượng tiếp tay từ bên trong.

Mệnh lệnh hành động

Ngày 15/5/2025, Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính đã ký Công điện số 65/CĐ-TTg, phát động đợt cao điểm toàn quốc chống buôn lậu, gian lận thương mại, hàng giả, vi phạm bản quyền từ 15/5 đến 15/6/2025. Công điện yêu cầu các bộ ngành, địa phương, lực lượng chức năng tổng tấn công vào các tụ điểm nóng, siết chặt kiểm tra tại cửa khẩu, cảng biển, và đặc biệt là trên không gian mạng.

Đây là tín hiệu mạnh mẽ từ Chính phủ, khẳng định quan điểm: hàng giả, hàng lậu – đặc biệt liên quan đến sức khỏe – là kẻ thù của quốc gia, pháp luật không thể khoan nhượng.

Cần làm gì để chặn đứng “cuộc chiến âm thầm” này?

Muốn chấm dứt nạn hàng giả, hàng lậu, cần một chiến lược đồng bộ, quyết liệt và liên ngành:

- Tăng cường kiểm tra, kiểm soát tại các tuyến biên giới, chợ đầu mối, sàn thương mại điện tử.

- Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ: truy xuất nguồn gốc bằng QR code, blockchain, hóa đơn điện tử.

- Tổ chức các đợt thanh tra chuyên đề với các mặt hàng nhạy cảm: thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm, sữa.

- Hoàn thiện khung pháp lý: Bộ Công Thương sớm trình Luật Thương mại điện tử mới để điều chỉnh hành vi vi phạm trên không gian số.

- Chỉ đạo lực lượng hải quan, công an, quản lý thị trường phối hợp dữ liệu, phân tích hành vi rủi ro, ngăn chặn từ gốc.

- Phát triển nhận thức tiêu dùng có trách nhiệm, xây dựng cộng đồng “nói không với hàng giả”.

- Doanh nghiệp cần chủ động bảo vệ thương hiệu, phối hợp với cơ quan chức năng và tố giác hành vi xâm phạm.

- Tuyên truyền pháp luật đa kênh, đa nền tảng, từ báo chí đến mạng xã hội, video ngắn, infographic dễ tiếp cận.

Luật pháp là rào chắn, nhưng chỉ khi xã hội cùng chung tay, rào chắn ấy mới phát huy hiệu lực thực sự. Khi người dân cảnh giác, doanh nghiệp trung thực, và cơ quan chức năng kiên quyết hành động, thì hàng giả, hàng lậu mới bị đẩy lùi. Cuộc chiến này không thể chờ đợi – bởi sức khỏe cộng đồng không thể bị đánh đổi