Cứu trợ người dân ứng phó bão lũ: Sự hỗ trợ đắc lực của công nghệ số

Mưa lớn kéo dài gây ngập lụt nghiêm trọng tại Đắk Lắk, Khánh Hòa và một số tỉnh Nam Trung Bộ - Tây Nguyên, để lại thiệt hại nặng nề về người và tài sản. Trong khi đang công tác nước ngoài, Thủ tướng Phạm Minh Chính 2 lần họp trực tuyến khẩn với các bộ, ngành, địa phương để chỉ đạo cứu hộ, không để khoảng cách làm chậm ứng cứu người dân.

Từ nước ngoài, Thủ tướng trực tiếp nghe báo cáo của địa phương, yêu cầu các bộ, ngành triển khai ngay các nhiệm vụ trọng tâm như sơ tán dân, huy động trực thăng và phương tiện đặc chủng, mở đường vào vùng cô lập, bảo đảm lương thực - nước sạch, đồng thời chuẩn bị lực lượng khắc phục hạ tầng ngay khi nước rút. Việc cập nhật liên tục theo thời gian thực và xử lý ngay các vấn đề phát sinh cho thấy hệ thống thông tin vận hành thông suốt, giúp lãnh đạo quốc gia chỉ huy hiệu quả dù không có mặt tại hiện trường. Tư duy điều hành dựa trên dữ liệu và hành động ngay trong “thời gian vàng” đã giúp các biện pháp ứng cứu bám sát từng xã, từng thôn, đảm bảo rằng chỉ đạo của Chính phủ không bị cách trở bởi không gian địa lý.

Trục chỉ đạo thống nhất từ Trung ương Đảng tiếp tục là điểm then chốt. Ngay khi nguy hiểm gia tăng, Ban Bí thư yêu cầu các cấp ủy và chính quyền địa phương tập trung tối đa cho việc bảo vệ tính mạng nhân dân, khẩn trương sơ tán khỏi vùng nguy hiểm, không để người dân bị cô lập mà không tiếp cận được cứu trợ. Bộ Chính trị cũng nhấn mạnh yêu cầu huy động tổng lực, phối hợp giữa quân đội, công an, y tế, giao thông và chính quyền địa phương, trong đó Chính phủ giữ vai trò điều phối thống nhất nhằm xử lý kịp thời mọi tình huống phát sinh. Sự nhất quán từ Bộ Chính trị, Ban Bí thư tới Chính phủ và Thủ tướng đã tạo nên trục chỉ huy xuyên suốt và hiệu quả, tập trung vào mục tiêu cao nhất: bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân một cách kịp thời.

Lực lượng quân đội, công an cùng với các tổ chức xã hội nhanh chóng trở thành mũi nhọn trong ứng cứu. Quân đội triển khai trực thăng, xuồng cao tốc, xe lội nước, tổ chức tìm kiếm cứu nạn và tiếp tế lương thực cho các khu vực bị cô lập. Công an bám sát địa bàn, sơ tán dân, điều tiết giao thông ở các điểm ngập sâu, giải quyết các nguy cơ ảnh hưởng đến an toàn tính mạng và tài sản, đồng thời ngăn chặn tin giả gây rối loạn chỉ đạo và tâm lý người dân. Cùng với đó, tinh thần tương thân tương ái tiếp tục lan tỏa khi hàng trăm nhóm thiện nguyện chuẩn bị thức ăn, gom hàng cứu trợ, dùng thuyền hỗ trợ người già, trẻ em và các hộ khó khăn. Sự chung sức của Nhà nước và cộng đồng tạo nên sức mạnh tổng hợp, giúp việc hỗ trợ được triển khai nhanh hơn và rộng hơn.

Tuy nhiên, đợt lũ lần này cũng bộc lộ những điểm nghẽn cần tháo gỡ. Vấn đề logistics thể hiện rõ khi nhiều tuyến đường vào vùng lũ bị tắc nghẽn, có thời điểm hàng cứu trợ ùn lại phía sau người cần được giúp. Điều này phản ánh sự nhiệt tình của cộng đồng, nhưng đồng thời cho thấy thiếu một cơ chế điều phối thống nhất để hàng cứu trợ đến đúng nơi, đúng thời điểm. Một số địa phương tuy rất nỗ lực nhưng khi thiên tai vượt ngưỡng chịu đựng, năng lực “tự thân ứng phó” bị quá tải. Những hạn chế này không xuất phát từ lỗi cá nhân hay tổ chức, mà cho thấy nhu cầu cấp thiết phải bổ sung thêm công cụ hiện đại và cơ chế điều hành mới. Phương châm “4 tại chỗ” vẫn đúng, nhưng phù hợp hơn với thiên tai quy mô vừa. Khi mưa vượt 1.000 mm và lũ dâng 4 - 5 m, “vật tư tại chỗ” và “thiết bị tại chỗ” không thể thay thế được trực thăng, xe lội nước hay xuồng công suất lớn. Vì vậy, đã đến lúc cần nâng cấp thành mô hình “4 tại chỗ + chi viện chuyên nghiệp từ trung ương dựa trên dữ liệu thời gian thực”.

Ở tầm chiến lược, yêu cầu cấp thiết đặt ra là xây dựng mô hình phòng chống thiên tai hiện đại, dựa trên khoa học dữ liệu và thông lệ quốc tế. Thực tiễn của Nhật Bản cho thấy hiệu quả từ hệ thống kết nối giữa Cơ quan Khí tượng Nhật Bản (JMA) và Trung tâm Ứng phó Thảm họa Quốc gia (FDMA), vận hành theo mô hình cảnh báo bằng AI, thông báo đến từng hộ dân và chỉ huy thống nhất từ trung ương. Mỹ cũng có FEMA hoạt động dựa trên dữ liệu vệ tinh, radar và bản đồ số giúp điều phối cứu hộ theo thời gian thực. Việt Nam có thể xây dựng một trung tâm tích hợp tương tự, đóng vai trò “bộ não kỹ thuật số” thu thập dữ liệu về mưa, mực nước, giao thông, dân cư, hồ thủy điện và trang thiết bị cứu nạn, để giảm dồn lực sai chỗ và tăng tốc ứng cứu.

Bài học từ Đức và Hàn Quốc cho thấy sự cần thiết của “Hành lang Logistics Khẩn cấp”, với các tuyến đường trở thành làn ưu tiên tuyệt đối cho xe cứu hộ trong tình trạng khẩn cấp. Việt Nam cần khung pháp lý rõ ràng để đảm bảo hàng cứu trợ không bị kẹt phía sau người dân cần hỗ trợ. Kinh nghiệm từ Mỹ, Nhật Bản và châu Âu cho thấy phải xây dựng lực lượng phản ứng nhanh chuyên nghiệp luôn trực 24/7 tại các vùng xung yếu, với thiết bị hiện đại như drone khảo sát, robot tìm kiếm, thuyền chuyên dụng và trực thăng. Bên cạnh đó, công nghệ cảnh báo sớm cũng cần được chuẩn hóa đến từng hộ dân, thông qua định vị GPS, tin nhắn khẩn, bản đồ ngập thời gian thực liên kết với VNeID hoặc các nền tảng OTT như Zalo hay Message, để cảnh báo đến đúng người, trước khi lũ tràn đến.

Hoạt động thiện nguyện cũng cần điều phối bằng dữ liệu theo cách Philippines đã làm với “Unified Relief Operations Command”, nơi các đoàn phải đăng ký tuyến đường, khối lượng hàng và thời gian di chuyển, giúp tránh tắc nghẽn và mất an toàn. Đồng thời, chiến lược phục hồi sau lũ cần theo mô hình của Hà Lan và Nhật Bản với tinh thần “Build Back Better” và “sống với nước”, nâng tiêu chuẩn chống ngập, xây dựng nhà vượt lũ, mở rộng vùng thoát nước và tái thiết theo tiêu chí bền vững hơn, tạo sinh kế thông qua hỗ trợ có điều kiện và đào tạo nghề.

Những ngày qua cho thấy sự chỉ đạo quyết liệt của Đảng, Nhà nước, Chính phủ và Thủ tướng cùng sự tham gia mạnh mẽ của các lực lượng đã giảm thiểu thiệt hại cho người dân. Nhưng thiên tai cũng đặt ra yêu cầu rõ ràng: Việt Nam cần hệ thống phòng chống thiên tai hiện đại, đồng bộ và dựa trên khoa học dữ liệu. Một Nhà nước kiến tạo không chỉ phản ứng khi thiên tai ập tới, mà phải chủ động xây dựng năng lực phòng thủ dân sự vững mạnh để trong mọi tình huống, người dân luôn được bảo vệ kịp thời. Một quốc gia mạnh không phải là quốc gia không có thiên tai, mà là quốc gia cứu được người dân trong “giờ vàng”, bằng chỉ đạo đúng, lực lượng mạnh và một hệ thống quản trị hiện đại, nhân văn.