Công nghệ sinh học: Động lực mới hướng tới nền kinh tế mũi nhọn của Việt Nam

Công nghệ sinh học ngày càng thể hiện vai trò là một trong những động lực đáng chú ý của sự phát triển kinh tế – xã hội, khi phạm vi ứng dụng trải rộng từ nông nghiệp, y dược, môi trường đến công nghiệp chế biến. Ở Việt Nam, Nghị quyết 36/NQ-CP của Chính phủ đã đặt công nghệ sinh học vào nhóm ngành ưu tiên, góp phần cải thiện năng suất, nâng cao chất lượng sản phẩm và tăng cường năng lực cạnh tranh quốc gia trong bối cảnh chuyển đổi mô hình tăng trưởng.

Theo định hướng này, Bộ Khoa học và Công nghệ triển khai Chương trình “Nghiên cứu ứng dụng và phát triển công nghệ sinh học” nhằm thúc đẩy việc làm chủ, phát triển và ứng dụng các công nghệ sinh học phục vụ những ngành kinh tế – kỹ thuật trọng yếu, đồng thời đóng góp cho mục tiêu kinh tế xanh và kinh tế tuần hoàn. Chương trình chú trọng vào các công nghệ tiên tiến như công nghệ gene, tế bào, enzyme, protein, vi sinh vật và công nghệ sinh học môi trường, y dược. Từ những hướng nghiên cứu này, nhiều kết quả đã được đưa vào ứng dụng thực tế, trong đó có các giống cây trồng và vật nuôi có năng suất cao, chế phẩm vi sinh phục vụ nông nghiệp sạch, sinh phẩm chẩn đoán hay vaccine sản xuất trong nước hỗ trợ khả năng chủ động ứng phó với dịch bệnh.

Các viện nghiên cứu và trường đại học lớn như Viện Công nghệ sinh học, Viện Ứng dụng công nghệ hay Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã từng bước nâng cao năng lực nghiên cứu, tiếp cận những công nghệ hiện đại, đồng thời xây dựng nhiều phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế để đẩy mạnh việc chuyển giao kết quả nghiên cứu vào thực tiễn sản xuất. Bên cạnh đó, Bộ Khoa học và Công nghệ cũng thúc đẩy việc hình thành doanh nghiệp khoa học – công nghệ trong lĩnh vực sinh học, tạo điều kiện để nhiều sản phẩm như enzyme, chế phẩm xử lý môi trường, phân bón hữu cơ vi sinh hay vaccine thú y được thương mại hóa và khẳng định hiệu quả trên thị trường.

Dù vậy, sự phát triển của công nghệ sinh học trong nước vẫn đứng trước không ít thách thức, đặc biệt là sự chênh lệch về năng lực nghiên cứu giữa các cơ sở, hạn chế về trang thiết bị cũng như thiếu hụt nguồn nhân lực chất lượng cao. Để giải quyết những điểm yếu này, Bộ Khoa học và Công nghệ định hướng đẩy mạnh gắn kết nghiên cứu với nhu cầu thị trường, tăng cường vai trò trung tâm của doanh nghiệp trong hoạt động đổi mới sáng tạo và ưu tiên đẩy mạnh các nghiên cứu về vaccine, dược phẩm sinh học, công nghệ sinh học môi trường, năng lượng sinh học và y học chính xác.

Theo mục tiêu của Chương trình và định hướng Nghị quyết 36, đến năm 2030, Việt Nam hướng tới trở thành quốc gia có nền công nghệ sinh học phát triển, làm chủ nhiều công nghệ lõi trong y dược, nông nghiệp, công nghiệp thực phẩm, môi trường và năng lượng sinh học. Trong đó, mục tiêu cụ thể là hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực này với ít nhất 500 doanh nghiệp ứng dụng công nghệ sinh học, trong đó có từ 30 đến 50 doanh nghiệp đủ khả năng cạnh tranh ở tầm khu vực.

Một điểm đáng chú ý là sự chuyển dịch mạnh mẽ trong cách thức quản lý nhà nước. Nếu trước đây, hỗ trợ chủ yếu tập trung vào nghiên cứu cơ bản thì hiện nay, các chương trình khoa học – công nghệ ưu tiên thương mại hóa kết quả và thúc đẩy ứng dụng thực tiễn. Nhà nước đóng vai trò “kiến tạo”, tạo nền tảng để viện nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp kết nối, hình thành chuỗi giá trị trong ngành sinh học. Hướng đi này phù hợp với Nghị quyết 36 và xu thế quốc tế khi công nghệ sinh học đang trở thành một trong những trụ cột của mô hình “nền kinh tế sinh học”, kết hợp phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường và chăm lo sức khỏe cộng đồng.

Song song với nỗ lực trong nước, Việt Nam tăng cường hợp tác quốc tế nhằm học hỏi và tiếp nhận các công nghệ tiên tiến. Bộ Khoa học và Công nghệ đã ký kết nhiều thỏa thuận hợp tác với các đối tác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Đức, Israel trong lĩnh vực sinh học và công nghệ gene. Thông qua những dự án này, đội ngũ nhà khoa học trẻ của Việt Nam có cơ hội được đào tạo, mở rộng năng lực nghiên cứu và từng bước tham gia sâu hơn vào mạng lưới khoa học toàn cầu.

Với tầm nhìn dài hạn, sự đầu tư có hệ thống của Nhà nước thông qua Chương trình, cùng với sự tham gia tích cực của cộng đồng khoa học và doanh nghiệp, Việt Nam đang từng bước tiến gần mục tiêu mà Nghị quyết 36 đề ra: trở thành quốc gia có nền công nghệ sinh học phát triển, làm chủ công nghệ, hướng tới tự chủ và đóng góp thiết thực cho tăng trưởng kinh tế cũng như nâng cao chất lượng cuộc sống người dân.