UBND thành phố không chịu thi hành án, chế tài nào xử lý?

Người đứng đầu cơ quan, tổ chức, cá nhân là người phải thi hành án có trách nhiệm tổ chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án; Cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan phải nghiêm chỉnh chấp hành. Trong phạm vi nhiệm vụ, quyền hạn của mình, Tòa án, cơ quan, tổ chức được giao nhiệm vụ có liên quan đến việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án phải nghiêm chỉnh thi hành và chịu trách nhiệm trước pháp luật về việc thực hiện nhiệm vụ đó.

Pháp luật phải được thượng tôn, mọi bản án, quyết định của Tòa án có hiệu lực pháp luật phải được tôn trọng và nghiêm chỉnh chấp hành. Tuy nhiên, tại một số địa phương, việc chấp hành pháp luật của một số cơ quan Nhà nước còn chưa nghiêm, gây ra nhiều băn khoăn, bức xúc trong dư luận xã hội.

Những người bị khởi kiện, người buộc phải thi hành án hành chính thường là chủ tịch UBND, UBND, cán bộ, công chức trong cơ quan nhà nước. Đây là những người nắm rõ quy định pháp luật nhưng vẫn xảy ra những trường hợp cố tình không chấp hành nghiêm quy định của Luật Tố tụng hành chính, không ra tòa, không tự nguyện thi hành án. Điều này không chỉ gây khó khăn cho tòa án trong công tác xét xử và gây bức xúc cho người khởi kiện. Do đó, rất cần xử lý nghiêm khắc đối với các trường hợp vi phạm để răn đe.

Không ít trường hợp, dù đã thắng kiện nhưng người dân vẫn phải ôm hồ sơ chờ đợi, nhờ vả khắp nơi nhưng cơ quan hành chính không chấp hành phán quyết của tòa hoặc thi hành chậm trễ khiến quyền lợi của người dân không đảm bảo. Bản án có hiệu lực pháp luật một khoảng thời gian tuy nhiên các cơ quan và cán bộ liên quan không thi hành án. Điều này gây khó khăn cho người dân. Việc thi hành án chậm trễ hoặc không thi hành án theo bản án, quyết định của Tòa án của cơ quan nhà nước không những ảnh hưởng đến quyền lợi của người dân mà còn là hành vi vi phạm pháp luật.

Một số vụ việc điển hình

Một trong số vụ việc điển hình có thể kể đến mới nhất là hành trình xin cấp sổ đỏ gian nan của bà Nguyễn Thị Kim (TP. Bà Rìa, tỉnh Bà Rìa - Vũng Tàu). Bà Kim nhận chuyển nhượng một khu đất từ ông Nguyễn Ngọc Ninh, tại phường Mỹ Xuân, thị xã Phú Mỹ, tỉnh Bà Rịa-Vũng Tàu (nay là TP.Phú Mỹ). Năm 2018 bà Kim làm thủ tục cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lô đất, nhưng văn phòng Đăng ký đất đai chi nhánh Thị xã Phú Mỹ lại từ chối vì cho rằng diện tích đất này nằm trong ranh rừng phòng hộ.

Sau nhiều lần thực hiện thủ tục theo yêu cầu của chính quyền địa phương mà vẫn không đem lại kết quả, bà Kim đã khởi kiện vụ án dân sự “Tranh chấp quyền sử dụng đất” với Ban quản lý rừng phòng hộ tỉnh BR-VT. Trải qua nhiều cấp xét xử, bà Kim đều được toà tuyên thắng cuộc và có đầy đủ cơ sở pháp lý để được cấp sổ đỏ. Vậy nhưng khi làm thủ tục đất đai, UBND thị xã Phú Mỹ vẫn không giải quyết.

Bà Kim lại tiếp tục cuộc hành trình khởi kiện, lần này là vụ án hành chính đối với UBND thị xã Phú Mỹ. Trái qua các cấp xét xử, vào năm 2022, TAND cấp cao tại TP. Hồ Chí Minh đã tuyên buộc UBND thị xã Phú Mỹ phải cấp sổ đỏ cho bà Kim. Khi UBND thị xã Phú Mỹ không thực hiện bản án theo quy định, TAND tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu đã phải ban hành Quyết định buộc thi hành án hành chính. Vậy nhưng đã gần 3 năm qua, mọi quyết định của các cấp toà án dù cao hay thấp đều bị UBND thị xã Phú Mỹ bỏ qua.

Mặc dù quy trình thủ tục để Giấy chứng nhận QSD đất đã được thực hiện đầy đủ. Cụ thể, UBND phường Mỹ Xuân đã thực hiện đầy đủ việc rà soát hồ sơ pháp lý, niêm yết công khai. Sau đó hồ sơ pháp lý đã được đến chi nhánh văn phòng ĐKĐĐ Thị xã Phú Mỹ ( nay là Thành phố Phú Mỹ) để thực hiện việc Giấy chứng nhận QSD đất cho người dân. Văn phòng ĐKĐĐ Thị xã Phú Mỹ đã chuyển thông tin địa chính cho cơ quan thuế. Bà Kim đã nộp đầy đủ các khoản thuế, phí và hoàn thành nghĩa vụ tài chính vào Ngân sách Nhà nước theo đúng quy định pháp luật nhưng đến nay UBND Thành phố Phú Mỹ, Chi nhánh VPĐKĐĐ Thành phố Phú Mỹ vẫn chưa cấp Giấy chứng nhận QSD đất cho bà Kim.

Bà Nguyễn Thị Kim vẫn mỏi mòn chờ đợi, làm hết thủ tục này đến thủ tục khác, gửi và nhận không biết bao nhiều giấy tờ, văn bản, duy chỉ có sổ đỏ là vẫn chưa xuất hiện.

Bà Kim cho hay, khu đất kế bên của các hộ dân khác cũng vậy, UBND thị xã Phú Mỹ cũng đã cố tình làm khó trong việc cấp Giấy chứng nhận QSD đất cho người dân bằng việc hỏi lòng vòng các cơ quan chức năng, chỉ đến khi Bộ Tư pháp, Cơ quan thi hành án có văn bản yêu cầu UBND thị xã Phú Mỹ phải thực thi bản án thì năm 2024, UBND thị xã Phú Mỹ mới cấp Giấy chứng nhận QSD đất cho người dân.

“Mặc dù đã có tiền lệ xử lý vụ việc tương tự, nhưng đến nay UBND thị xã Phú Mỹ lại tiếp tục lặp lại những quy trình không lòng vòng, gây khó dễ để cố tình không cấp Giấy chứng nhận QSD đất là vi phạm nghiêm trọng hiến pháp, quy định pháp luật”, bà Kim bức xúc.

Một vụ việc khác tương tự tại Hà Nội từng được phản ánh là bản án hành chính của TAND Thành phố Hà Nội có hiệu lực pháp luật nhưng hơn 1 năm vẫn không được thi hành dứt điểm.

Thời điểm đó, ông Nguyễn Đình Anh Dũng (ở xã Tân Xã, huyện Thạch Thất, TP Hà Nội) đã phải phản ánh lên báo chí. Trước đây anh là hộ sản xuất kinh doanh làm kinh tế trang trại với việc thuê thầu 100ha hồ Tân Xã, huyện Thạch Thất để nuôi trồng thủy sản. Hàng năm nộp thuế cho Nhà nước.

Vào năm 2013, UBND huyện Thạch Thất thu hồi giải phóng mặt bằng toàn bộ diện tích mặt nước gia đình anh thuê thầu để xây dựng Hồ điều hòa trong Khu Công nghệ cao Hòa Lạc. Mặc dù từ năm 2013 đến năm 2015 UBND Thành phố Hà Nội và các Sở, Ban, ngành có nhiều văn bản chỉ đạo việc xem xét bồi thường, hỗ trợ diện tích đất trang trại, mặt nước hồ của hộ gia đình ông Dũng đang nuôi trồng thủy sản bị thu hồi nhưng không được thực hiện, giải quyết không thoả đáng. Sau nhiều năm làm đơn khiếu nại, anh Dũng đã khởi kiện Chủ tịch UBND và UBND huyện Thạch Thất ra TAND TP Hà Nội.

Toà án xét xử các cấp, đến toà cấp cao tại Hà Nội, vào tháng 9/2023, đều chấp nhận yêu cầu khởi kiện của anh Dũng buộc UBND huyện Thạch Thất phải bồi thường hỗ trợ thiệt hại một vụ cá bị lỡ vụ năm 2013 tại hồ cá Tân Xã diện tích 83,5ha; buộc bồi thường, hỗ trợ bổ sung đơn giá 6.784,8m3 đào đắp bờ kè thủ công; đồng thời, buộc UBND huyện Thạch Thất phê duyệt bổ sung công trình trạm điện cùng toàn bộ hệ thống đường dây tải điện cho gia đình anh Dũng.

Tiếp đó, năm 2023, các cơ quan ban ngành, toà án, UBND TP Hà Nội đã ban hành văn bản yêu cầu UBND huyện Thạch Thất nghiêm túc thực hiện Bản án.  Nhưng hơn 1 năm, bản án của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật vẫn không được thi hành dứt điểm. Đến giữa năm 2024, bản án của toà vẫn chưa được thực hiện.

Còn tại tỉnh Bác Liêu, UBND huyện Phước Long cũng từng bị phản ánh "cù cưa" trong việc thi hành bản án. Đến khi Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu chỉ đạo phải thi hành bản án thì huyện vẫn không làm. Đó là việc ông Trần Thanh Bình (ngụ xã Long Thạnh, huyện Vĩnh Lợi, Bạc Liêu) nộp hồ sơ xin chuyển mục đích sử dụng đất tại Trung tâm hành chính công huyện Phước Long. UBND huyện Phước Long ban hành quyết định cho phép ông Bình chuyển mục đích sử dụng đất từ đất nông nghiệp sang đất ở. Nhưng ngày 25/9/2019, UBND huyện Phước Long lại ban hành quyết định thu hồi quyết định trên với lý do: Ông Trần Thanh Bình đã rút hồ sơ và không tiếp tục thực hiện chuyển mục đích sử dụng đất (theo báo cáo của Chi nhánh văn phòng đăng ký đất đai huyện Phước Long). 

Tuy nhiên thực tế không có việc ông Bình rút hồ sơ như báo cáo này nên ông Bình khiếu nại đến chủ tịch UBND huyện Phước Long. Ngày 16/4/2020, chủ tịch UBND huyện Phước Long ban hành quyết định bác đơn khiếu nại của ông Bình, nên sau đó ông Bình khởi kiện. Trải qua sơ thẩm rồi phúc thẩm của TAND cấp cao tại TP.HCM, ông Bình thắng kiện. Do UBND huyện không thi hành, năm 2022, TAND tỉnh Bạc Liêu ra quyết định buộc thi hành án hành chính.

Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu Phạm Văn Thiều cũng ký công văn chỉ đạo. Tuy nhiên suốt thời gian dài, bản án của toà cũng như chỉ đạo của Chủ tịch UBND tỉnh Bạc Liêu đều không được UBND huyện Phước Long thực hiện. Vụ việc của ông Bình cũng đã được phản ánh lên báo cách đây vài năm.

Hai vụ việc tại Hà Nội và Bạc Liêu không rõ đến nay đã được giải quyết dứt điểm hay chưa. Nhưng riêng vụ việc tại thị xã Phú Mỹ, Bà Rìa - Vũng Tàu, đến nay đã gần thời điểm sáp nhập và xây dựng chính quyền 2 cấp, bà Nguyễn Thị Kim vẫn chưa thấy động thái khả quan nào từ cấp chính quyền này.

Chế tài nào bảo đảm hiệu lực bản án?

Các chế tài xử lý hành chính thế nào khi người đứng đầu các cơ quan hành chính không phối hợp với các cơ quan tư pháp? Có chế tài đối với người đứng đầu các cơ quan hành chính không phối hợp, thậm chí không cung cấp thông tin và khi thi hành án là không tự giác thi hành án. Việc đấy phải có chế tài xử lý cho nghiêm. - Đây là nhấn mạnh của Phó Chủ tịch Quốc hội, Thượng tướng Trần Quang Phương tại phiên họp thứ 37 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội thảo luận về báo cáo của Chính phủ về công tác phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật, công tác thi hành án năm 2024.

Pháp luật hiện hành cũng đã có quy định về cơ chế xử lý trách nhiệm đối với các trường hợp vi phạm. Nghị định 71/2016/NĐ-CP của Chính phủ quy định người đứng đầu cơ quan, tổ chức, cá nhân là người phải thi hành án có trách nhiệm xử lý kỷ luật đối với cá nhân thuộc phạm vi quản lý có hành vi chậm thi hành án, không chấp hành bản án, quyết định của tòa án.

Công chức, viên chức có hành vi vi phạm pháp luật về thi hành án hành chính thì tùy theo tính chất, mức độ vi phạm và vị trí công tác có thể bị xử lý kỷ luật bằng hình thức khiển trách, cảnh cáo, hạ bậc lương, giáng chức, cách chức, buộc thôi việc. Cơ quan, tổ chức, cá nhân cố ý không chấp hành án hoặc cản trở thi hành án tùy từng trường hợp mà bị xử phạt vi phạm hành chính.

Trong Nghị quyết số 55/2017/QH14, Quốc hội yêu cầu Chính phủ chỉ đạo UBND, Chủ tịch UBND có liên quan thực hiện đúng quy định tại Điều 60 của Luật Tố tụng hành chính, chấm dứt việc không chấp hành các bản án, quyết định hành chính đã có hiệu lực pháp luật của tòa án. Nghị quyết số 110/2023/QH15, Quốc hội yêu cầu Viện kiểm sát nhân dân tối cao tăng cường kiểm sát và kiến nghị xử lý các trường hợp chậm thi hành án hành chính...

Quy định về xử lý trách nhiệm đối với trường hợp không tuân thủ quy định của Luật Tố tụng hành chính đã có. Để tránh “nhờn” luật, phải xử lý nghiêm minh các trường hợp cố tình không ra tòa, cố tình không thi hành án hành chính.

Theo ý kiến của một số luật gia, cần nâng cao trách nhiệm của cơ quan cấp trên trong việc đôn đốc cơ quan cấp dưới THA hành chính, đồng thời xử lý nghiêm khắc các trường hợp vi phạm. Chẳng hạn, UBND cấp huyện chây ỳ không chịu THA hành chính hoặc đối phó bằng cách hủy quyết định cũ, ra quyết định mới với nội dung cũ thì UBND cấp tỉnh phải có chỉ đạo cụ thể, nếu UBND cấp huyện tiếp tục không chấp hành thì xử lý kỷ luật nghiêm túc đối với chủ tịch UBND cấp huyện.

Trả lời trên báo Pháp luật TP.HCM, luật sư Nguyễn Đức Chánh (Đoàn LS TP.HCM) từng cho rằng cần có quy định về việc thành lập cơ quan chuyên trách trong việc tổ chức THA hành chính. Bởi lẽ tòa án hay cơ quan THA dân sự đều khó có thể đảm trách tốt việc THA hành chính vì đó không phải là công việc chính hay chuyên trách của họ. Để cơ quan nhà nước tự THA hành chính thì dẫn đến tình trạng cấp dưới bất chấp bản án của tòa, còn cấp trên thì không để ý, lơ là hoặc cả nể, bao che, không xử lý. Ngoài ra, việc có cơ quan chuyên trách với những quy định rõ ràng, cụ thể về chức năng, quyền hạn sẽ giúp việc THA hành chính đạt hiệu quả cao nhất.