Sẽ 'hết cửa' cho Livestream bán hàng trên mạng xã hội tự do 'khua môi múa mép'

Chiều 13/11, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Đức Hải, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Thương mại điện tử. Một trong những nội dung được các đại biểu đề xuất là cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể trong hoạt động livestream bán hàng, đồng thời bổ sung cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp các phiên livestream quảng cáo sản phẩm ảnh hưởng tới sức khỏe.

Đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy, Đoàn đại biểu Quốc hội tỉnh Tây Ninh cho rằng, một trong những vấn đề được dư luận tâm tư, lo lắng là việc người livestream bán hàng qua phiên (đặc biệt là người nổi tiếng) với doanh thu lớn nhưng quảng cáo sai sự thật, bán hàng giả/hàng kém chất lượng, hoặc né trách nhiệm sau khi người tiêu dùng phản ánh.

Trong dự thảo Luật, các điều, khoản từ Điều 20 đến Điều 22 đã xác định tương đối đầy đủ trách nhiệm của 3 chủ thể chính trong hoạt động livestream bán hàng gồm: người bán, người livestream và nền tảng. Tuy nhiên, khi đối chiếu với một số tình huống trong thực tế gần đây, như các vụ việc người nổi tiếng livestream bán hàng kém chất lượng, "thổi phồng" công dụng thực phẩm chức năng, hoặc trường hợp dùng kỹ thuật “seeding ảo” để thao túng niềm tin người mua - thì vẫn còn một số khoảng trống cần được làm rõ để tăng tính khả thi.

Thứ nhất, nghĩa vụ “không cung cấp thông tin gian dối” của người livestream (khoản 3 Điều 22) mang tính nguyên tắc, nhưng dự thảo luật chưa làm rõ cơ chế kiểm soát trước khi phát sóng đối với các mặt hàng có nguy cơ tác động đến sức khỏe cộng đồng.

Thứ hai, quy định lưu trữ dữ liệu livestream tối thiểu 1 năm (khoản 5 Điều 20) có thể chưa đủ bảo đảm khi xảy ra tranh chấp hoặc xử lý vi phạm kéo dài. Ngoài ra, dự thảo chưa nói rõ quyền tiếp cận bản ghi livestream của người tiêu dùng khi có tranh chấp; chưa quy định rõ trách nhiệm cung cấp bản ghi theo yêu cầu của cơ quan quản lý.

Thứ ba, trường hợp người livestream đưa ra thông tin vượt quá nội dung quảng cáo đã được xác nhận thì vẫn chưa có cơ chế xử lý riêng, nhất là trách nhiệm liên đới với người bán.

Thứ tư, nền tảng hiện chỉ bị ràng buộc về nghĩa vụ gỡ bỏ nội dung vi phạm, chưa có quy định liên quan đến kiểm soát thuật toán đề xuất/ưu tiên hiển thị livestream - trong khi đây là một yếu tố bị cho là góp phần tạo hiệu ứng lôi kéo mua hàng theo “đám đông ảo”.

Bổ sung cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp các phiên livestream quảng cáo sản phẩm ảnh hưởng tới sức khỏe

Để bảo đảm dự thảo luật phù hợp hơn với thực tiễn đang diễn biến rất nhanh của thương mại qua livestream, đại biểu Hoàng Thị Thanh Thúy đề xuất cân nhắc một số điểm sau:

- Bổ sung cơ chế kiểm soát trước khi phát trực tiếp đối với các phiên livestream quảng cáo công dụng đặc biệt (đối với sản phẩm ảnh hưởng sức khỏe như thực phẩm chức năng, mỹ phẩm), theo hướng người bán hoặc người livestream phải cung cấp hồ sơ sản phẩm cho nền tảng thương mại điện tử để rà soát có điều kiện.

- Làm rõ trách nhiệm liên đới của người livestream trong trường hợp đưa thông tin vượt quá hoặc sai lệch so với hồ sơ hàng hóa do người bán cung cấp; kèm theo biện pháp xử lý bổ sung như cấm livestream trong một thời gian nhất định.

- Mở rộng thời hạn lưu trữ dữ liệu livestream lên 2 năm và quy định nghĩa vụ cung cấp bản ghi, bình luận, bằng chứng chốt đơn cho người tiêu dùng hoặc cơ quan có thẩm quyền khi có tranh chấp hoặc yêu cầu điều tra.

- Bổ sung nghĩa vụ nền tảng công khai tiêu chí hiển thị livestream, kiểm soát bình luận "seeding ảo" và có cơ chế cảnh báo khi phát hiện lưu lượng tương tác bất thường.

Bên cạnh đó, đại biểu cũng cho rằng, có thể xem xét phân loại “người livestream có ảnh hưởng lớn” hoặc “phiên livestream có doanh thu lớn” để áp dụng cơ chế kiểm soát chặt hơn, tương tự cách nhiều quốc gia đã và đang thực hiện.

Đề nghị không yêu cầu lưu trữ tràn lan, cào bằng đối với tất cả các phiên livestream, các loại hàng hóa

Cho ý kiến về “Trách nhiệm của chủ quản nền tảng thương mại điện tử trong hoạt động livestream bán hàng”, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng đề nghị cân nhắc quy định tại Khoản 6, Điều 21 dự thảo luật khi "yêu cầu các nền tảng thương mại điện tử phải lưu trữ toàn bộ dữ liệu hình ảnh, âm thanh của hoạt động livestream bán hàng trong thời gian ít nhất 1 năm kể từ thời điểm bắt đầu truyền phát".

Theo đại biểu, các video livestream thường có dung lượng rất lớn, thực tế có những phiên live bán hàng có thời gian lên tới vài giờ. Và trong bối cảnh hiện nay, mỗi ngày trên một nền tảng thương mại điện tử đều diễn ra rất nhiều phiên livestream. Do đó, việc yêu cầu lưu trữ hình ảnh, âm thanh của tất cả các phiên livestream trong thời gian ít nhất 1 năm sẽ kéo theo chi phí rất lớn đối với doanh nghiệp kinh doanh nền tảng thương mại điện tử.

Yêu cầu này vượt quá khả năng của nhiều doanh nghiệp trong nước, nhất là doanh nghiệp nhỏ, các doanh nghiệp startup trong lĩnh vực công nghệ thông tin, tạo nên thách thức cạnh trạnh giữa các nền tảng thương mại điện tử của Việt Nam với các nền tảng thương mại điện tử quốc tế xuyên biên giới có nguồn lực vượt trội. Việc lưu trữ các video cũng sẽ kéo theo vấn đề về bảo mật dữ liệu cá nhân, rủi ro rò rỉ thông tin.

“Vì vậy, đối với nội dung này, tôi đề nghị quy định cho phép lưu trữ có chọn lọc theo loại hàng hóa bán tại các phiên livestream, mức độ rủi ro về khiếu nại của người mua sau phiên livestream; không áp dụng yêu cầu lưu trữ tràn lan và cào bằng đối với tất cả các phiên livestream, các loại hàng hóa”, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề xuất. Bên cạnh đó, đại biểu cũng cho rằng, có thể cho phép chủ quản nền tảng thương mại điện tử sử dụng bản ghi tóm tắt để lưu trữ thay vì lưu giữ toàn bộ video và bổ sung quy định về bảo vệ dữ liệu cá nhân trong quá trình lưu trữ.

Xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể trong hoạt động livestream bán hàng

Cũng theo đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga, trong dự thảo luật chưa có quy định riêng để bảo vệ trẻ em và trẻ vị thành niên khi tham gia các livestream bán hàng. Vì vậy, để bảo vệ nhóm đối tượng này trước những livestream có nội dung không phù hợp, giới thiệu các sản phẩm không đúng lứa tuổi, thậm chí độc hại đối với trẻ em, đại biểu đề nghị nghiên cứu bổ sung quy định nền tảng thương mại điện tử phải kiểm soát, phân loại nội dung livestream theo độ tuổi, hiển thị cảnh báo khi nội dung có yếu tố nhạy cảm, nguy hiểm hoặc không phù hợp với trẻ em; yêu cầu người livestream và người bán lựa chọn chế độ phân loại độ tuổi có thể tiếp cận đối với các phiên livestream bán với các sản phẩm không phù hợp với từng độ tuổi.

“Khi phát hiện các livestream có nội dung không phù hợp với thuần phong mỹ tục, văn hóa, quy định pháp luật, gây hại cho trẻ em, cần có cơ chế báo cáo, phối hợp giữa nền tảng và cơ quan quản lý để gỡ bỏ nhanh đối với nội dung livestream đó”, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga đề nghị.

Về trách nhiệm của các bên khi hoạt động livestream bán hàng, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng cần xác định rõ vai trò, trách nhiệm của từng chủ thể, trong đó: Người bán chịu trách nhiệm chính về chất lượng, nguồn gốc hàng hóa; Người livestream chịu trách nhiệm trong phạm vi nội dung mà họ trình bày hoặc khẳng định, quảng cáo; Tổ chức cung cấp dịch vụ tiếp thị liên kết chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi dịch vụ kỹ thuật; Người tiếp thị chỉ chịu trách nhiệm trong phạm vi họ kiểm soát được.

Không áp đặt nghĩa vụ vượt quá khả năng hoặc tính chất công việc và Nền tảng thương mại điện tử chịu trách nhiệm khi không thực hiện biện pháp kỹ thuật theo quy định, không phải là cơ quan tiền kiểm nội dung, không biến nền tảng thương mại điện tử thành “cơ quan thẩm định quảng cáo. Cùng với đó, cần bổ sung quy định cụ thể cơ chế thực hiện các yêu cầu về trách nhiệm, nghĩa vụ của các chủ thể trong hoạt động livestream.

Về hoạt động livestream bán hàng và tiếp thị liên kết, theo Báo cáo tóm tắt thẩm tra dự án Luật của Ủy ban Kinh tế và Tài chính, đề nghị quy định rõ về những khía cạnh của hoạt động này được điều chỉnh riêng bởi Luật TMĐT, phân định với những nội dung mang tính chất chung được điều chỉnh bởi Luật An toàn thông tin mạng, Luật An ninh mạng, Luật Quảng cáo, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.