Người sáng lập và xây dựng nền báo chí cách mạng Việt Nam

Ngày nay, khi cả đất nước bước vào kỷ nguyên vươn mình của dân tộc thì báo chí không chỉ là công cụ truyền thông mà còn là lực lượng tiên phong giữ gìn bản sắc dân tộc, lan toả chân lý và phụng sự Tổ quốc bằng sự trung thực, dũng cảm và đổi mới không ngừng. Do vậy, học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoạt động báo chí là yêu cầu cấp thiết nhằm giữ vững định hướng cách mạng và nâng cao chất lượng thông tin trong thời đại mới.

Người đặt nền móng cho Báo chí cách mạng Việt Nam

Chủ tịch Hồ Chí Minh đã bắt đầu sự nghiệp báo chí của mình từ cuối năm 1917, khi Người từ Anh trở lại Pháp và tham gia Đảng xã hội Pháp. Bác muốn làm báo để phát biểu chính kiến của mình trên các phương tiện thông tin đại chúng ngay tại nước Pháp để đấu tranh giành độc lập, tự do cho dân tộc. Lúc đầu, vì vốn tiếng Pháp của Người còn ít nên phải nhờ một người bạn là luật sư Phan Văn Trường viết hộ nhưng không phải lúc nào bạn cũng nói hết hoặc nói đúng ý của Người. Bác hiểu rằng, chỉ có một cách là tự mình phải viết lấy để diễn đạt đầy đủ ý kiến của mình.

Được sự khuyến khích của Charles Longuet, cháu ngoại của K.Marx, chủ nhiệm báo Lepopulaire (Người bình dân), cơ quan của Đảng Xã hội Pháp thời kỳ này và của Gaston Monmousseau, chủ bút báo La Vie Ouvrière (Đời sống thợ thuyền), Nguyễn Ái Quốc đã đi vào sự nghiệp báo chí. Sau này, Bác kể lại: “Lúc ở Paris, tuy biết nhiều tội ác của thực dân Pháp, nhưng không biết làm thế nào để nêu lên được. Một đồng chí công nhân ở toà báo Đời sống thợ thuyền cho Bác biết ở báo ấy có mục 'tin tức vắn', mỗi tin chỉ có năm, ba dòng, có tin gì thì cứ viết. Từ đó, ngoài những giờ lao động vất vả, Bác còn tranh thủ viết những tin rất ngắn, mỗi lần viết 2 bản, một bản đưa cho báo, một bản Bác giữ lại. Cứ như vậy, bài báo đầu tiên của Bác ra đời là một bài luận chiến sắc sảo với tiêu đề: 'Tâm địa thực dân', phê phán những luận điệu xuyên tạc của một nhà báo Pháp ở Đông Dương. Đến năm 1919, một số tờ báo nổi tiếng ở Pháp như: L’Humanité, Lepopulaire, La Vie Ouvrière, Le journal purple (Báo của dân), Le cahiers du communisme (Tạp chí cộng sản), La Correspondance internationale (Thư tín quốc tế)... đã đăng tải các bài báo của Bác.

Tháng 7/1921, Hồ Chủ tịch cùng một số nhà hoạt động cách mạng ở các nước thuộc địa khác của Pháp như Algeria, Tunisia, Morocco... lập Hội liên hiệp thuộc địa và xuất bản báo Le Paria (Người cùng khổ) làm cơ quan tuyên truyền của Hội. Sau một năm phát hành tờ Người cùng khổ, Nguyễn Ái Quốc dự định xuất bản một ấn phẩm định kỳ bằng tiếng Việt nhằm phục vụ kiều bào ta nơi đất khách. Người dự định đặt tên cho tờ báo này là Việt Nam hồn. Tờ Việt Nam hồn chưa kịp ra mắt thì Nguyễn Ái Quốc rời nước Pháp sang Liên Xô. Tuy nhiên, Việt Nam hồn đã được thực hiện bởi các bạn của Bác và được phát hành tại Việt Nam.

Từ năm 1923 đến 1924, khi học tập công tác ở Liên Xô, Trung Quốc, Nguyễn Ái Quốc làm cộng tác viên của hãng thông tấn Liên Xô và tờ tiếng Anh: Canto Gazette - cơ quan của Quốc dân Đảng Trung Quốc.

Cuối năm 1924, Quốc tế Cộng sản phái Nguyễn Ái Quốc sang công tác ở Trung Quốc theo đúng nguyện vọng của Người được gần Tổ quốc để có điều kiện hoạt động cách mạng tích cực hơn, tiến tới thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Cũng thời điểm này, khi về đến Quảng Châu - Trung Quốc, Bác Hồ đã bắt tay vào việc chuẩn bị xuất bản một tờ báo chính trị đồng thời với việc mở những lớp huấn luyện các thanh niên ưu tú đưa từ trong nước sang để làm nòng cốt cho cách mạng sau này. Bác đã cùng một số đồng chí là học trò của Người thực hiện công việc trọng đại này trên căn gác nhỏ ở khu phố buôn bán sầm uất tại trung tâm Quảng Châu.

Ngày 21/6/1925, tại số nhà 13, đường Văn Minh, Quảng Châu, Trung Quốc báo Thanh niên - Cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, do Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập đã xuất bản số đầu tiên, đánh dấu mốc vàng son chói lọi cho sự ra đời của báo chí cách mạng Việt Nam.

Báo Thanh niên ra hằng tuần, khổ 19x13cm, mỗi kỳ 2 trang, mỗi số 4 trang gồm các mục: Xã luận, bình luận, diễn đàn phụ nữ, phê bình, tin tức, thơ ca, vấn đáp, trả lời  bạn đọc, việc làm. Chất liệu in giấy sáp rồi bí mật chuyển về nước. Báo Thanh niên được các cơ sở cách mạng chép tay thành nhiều bản rồi chuyền nhau cho các đồng chí của mình đọc và truyền đạt tới nhân dân.

Nhiệm vụ cơ bản của báo Thanh niên là tuyên truyền tôn chỉ và mục đích của Tổng bộ Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội. Thông qua những bài viết để truyền bá chủ nghĩa Marx-Lenin, tuyên truyền và trình bày có hệ thống một số vấn đề cơ bản về đường lối chiến lược và sách lược của cách mạng Việt Nam, kêu gọi đồng bào Việt Nam trong và ngoài nước ra sức đoàn kết chiến đấu giành lại độc lập dân tộc, góp phần tích cực chuẩn bị về mặt lý luận chính trị, tư tưởng và tổ chức cho sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam.

Sau báo Thanh niên, Bác đã thành lập báo Kông nông (1962), Báo Đường Kách mệnh (1927), Báo Búa liềm, cơ quan ngôn luận của Đông Dương cộng sản Đảng (1929). Kể từ khi báo Thanh niên ra đời, đến cuối năm 1929, báo chí cách mạng Việt Nam đã có trên 50 tờ báo và tạp chí là cơ quan của các cấp hội của Hội Việt Nam Thanh niên cách mạng và 2 tổ chức cộng sản là Đông Dương cộng sản Đảng và An Nam cộng sản Đảng.

Trong những năm cao trào dân chủ (1936 - 1939), tình hình quốc tế có những chuyển biến tích cực, Mặt trận nhân dân chống phát-xít được hình thành ở nhiều nước. Ở Việt Nam, Đảng ta chủ trương đưa báo chí hoạt động công khai, nhiều tờ báo được xuất bản ở Hà Nội, Sài Gòn... Báo chí thời kỳ này đã phục vụ tích cực cho nhiệm vụ tuyên truyền chủ nghĩa Mác - Lênin, đường lối cách mạng của Đảng, đấu tranh chống thực dân, phong kiến, chuẩn bị điều kiện để đón thời cơ đưa cách mạng tiến lên một cao trào mới.

Sau khi vị lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trở về nước trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng Việt Nam (đầu năm 1941), thành lập Mặt trận Việt Minh, đồng thời sáng lập ra báo Việt Nam độc lập cùng một số tờ báo khác, trong đó có báo Cứu quốc và báo Cờ giải phóng - hai tờ báo có nhiều đóng góp trong việc thúc đẩy cao trào cách mạng, góp phần quan trọng vào thắng lợi của cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Song song với đó là sự ra đời của hai cơ quan báo chí mới là Đài Tiếng nói Việt Nam và Việt Nam Thông tấn xã, báo chí đã tập trung tuyên truyền, đăng tải các văn kiện của Đảng, các bài nói, bài viết của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các đồng chí lãnh đạo của Đảng.

Sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, báo chí ở nước ta đã phát triển khá nhanh về số lượng và chất lượng, hình thành hệ thống cơ quan thông tấn, báo chí, phát thanh, truyền hình rộng khắp cả nước; nội dung thông tin của báo chí ngày càng phong phú, hiệu quả. Trong công cuộc đổi mới, báo chí đã góp phần to lớn vào việc thông tin, tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện đường lối đổi mới của Đảng.

Trong suốt quá trình hình thành và phát triển, Chủ tịch Hồ Chí minh đã chỉ rõ tôn chỉ, mục đích của báo chí cách mạng Việt Nam: “Báo chí của ta thì cần phải phục vụ nhân dân lao động, phục vụ chủ nghĩa xã hội, phục vụ cho đấu tranh thực hiện thống nhất nước nhà, cho hòa bình thế giới”. Theo Người, đề tài xuyên suốt và nguồn cảm hứng vô tận để báo chí cách mạng Việt Nam khai thác và tuyên truyền đó là: “chống thực dân đế quốc, chống phong kiến địa chủ, tuyên truyền cho độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội”. Do đó, báo chí của ta phải có đường lối chính trị đúng, vì có đường lối chính trị đúng thì các nội dung và hình thức thể hiện của báo chí mới đúng và phục vụ đắc lực cho sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc được.

Ngoài ra, tính Đảng của báo chí chính là điều căn cốt trong tư tưởng Hồ Chí Minh. Đây là cơ sở để phân biệt báo chí cách mạng với báo chí phản cách mạng, báo chí chỉ đúng về chính trị khi nó được lãnh đạo của một đảng, dựa trên nền tảng chủ nghĩa Mác - Lênin, một đảng mang bản chất của giai cấp công nhân và gắn bó mật thiết với dân tộc, với nhân dân.

Bác Hồ cho rằng người hoạt động báo chí cũng là một chiến sĩ cách mạng vì nói đến báo chí trước hết phải nói đến người làm báo. Ngoài ra, báo chí còn là người tuyên truyền, người cổ động, người tổ chức chung, người lãnh đạo chung. Do vậy, báo chí cần phải đi tiên phong trong đấu tranh không khoan nhượng với những gì đi ngược lại quy luật của lịch sử, vạch trần tính chất phản động, giả dối, bịp bợm của kẻ thù của dân tộc. Tính chiến đấu không chỉ nhằm tiến công vào kẻ thù của cách mạng, mà còn biểu dương những tấm gương tiêu biểu trong chiến đấu và lao động để cổ vũ mọi người hăng hái tham gia cách mạng.

Bác yêu cầu: “Báo chí ta không phải để cho một số ít người xem mà để phục vụ nhân dân, để tuyên truyền giải thích đường lối, chính sách của Đảng và Chính phủ, cho nên phải có tính chất quần chúng và tinh thần chiến đấu”. Viết phải đơn giản, dễ hiểu, ngôn ngữ phải trong sáng, tránh dùng từ nước ngoài; viết 'phục vụ nhân dân' thì nhất định phải chọn cái gì có lợi cho dân và phục vụ cách mạng. Đồng thời, báo chí cũng là tiếng nói của nhân dân, phải thể hiện, phản ánh được tâm tư, ý chí và nguyện vọng của nhân dân.

Báo chí trong kỷ nguyên mới

Năm 2025, báo chí cách mạng Việt Nam đã trải qua một thế kỷ hình thành và phát triển. Có thể khẳng định rằng, báo chí vẫn luôn là công cụ sắc bén trong việc tuyên truyền đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước, cổ vũ tinh thần yêu nước, đấu tranh chống lại các thế lực thù địch. Đồng thời, báo chí cách mạng cũng hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ của mình, không chỉ là phương tiện truyền thông của Đảng và Nhà nước mà còn là diễn đàn để nhân dân bày tỏ ý kiến, nguyện vọng, góp phần xây dựng chính sách và giám sát hoạt động của các cơ quan Nhà nước.

Đặc biệt, trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, tư tưởng Hồ Chí Minh luôn là kim chỉ nam cho nền báo chí cách mạng Việt Nam. Học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoạt động báo chí là yêu cầu cấp thiết nhằm giữ vững định hướng cách mạng và nâng cao chất lượng thông tin trong thời đại mới.

Theo Tổng bí thư Tô Lâm, thành tựu của đất nước trong gần 40 năm tiến hành công cuộc đổi mới là vĩ đại. Kỷ nguyên mới đang mở ra tương lai của dân tộc. Kỷ nguyên mới cũng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cũng phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại.

Ngày nay, với sự phát triển nhanh chóng của công nghệ số, chuyển đổi số đã mở ra cơ hội mới cho báo chí nhưng cũng đặt ra nhiều thách thức, khó khăn. Nhờ có công nghệ số, chuyển đổi số, báo chí hiện nay đã có thể tiếp cận hàng triệu người trong thời gian thực, bất kể không gian, địa lý. Điều này giúp cho thông tin được lan tỏa nhanh chóng, kịp thời, tạo nên các hiệu ứng truyền thông tích cực trong xã hội.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí đã đa dạng hoá hình thức truyền thông như: Video, podcast, báo in, báo điện tử, đồ hoạ tương tác, livestream… Những hình thức này không chỉ giúp nội dung sinh động, hấp dẫn, dễ hiểu mà còn phù hợp với thị hiếu và thói quen tiếp nhận thông tin của công chúng hiện nay.

Tuy nhiên, AI đang dần làm thay đổi sâu sắc cách thức tiếp cận, sản xuất và phân phối thông tin. Cùng với đó, sự phát triển công nghệ số nhanh chóng đã khiến báo chí chính thống phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ nhiều nguồn không chính thống nhưng lại có tốc độ lan truyền nhanh chóng. Thông tin thật - giả lẫn lộn khiến báo chí đang dần mất vai trò độc quyền về thông tin.

Trong bối cảnh này, báo chí cần phát huy hơn nữa vai trò là lực lượng xung kích trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, kiên định bảo vệ nền tảng tư tưởng của Đảng, góp phần định hướng dư luận xã hội. Những người làm báo cần thực sự nhập cuộc và hòa mình vào công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị, phản ánh, phân tích hết sức đa dạng, phong phú mọi khía cạnh trên các mặt công tác xây dựng Đảng, ở tất cả các loại hình tổ chức cơ sở đảng, khắp mọi miền đất nước.

Tại Lễ công bố và trao Giải Báo chí Toàn quốc về xây dựng Đảng (Giải Búa Liềm vàng) lần thứ IX, Tổng bí thư thư Tô Lâm nêu rõ năm 2025 là năm then chốt để quyết tâm thực hiện thắng lợi Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, tạo cơ sở, tiền đề cho sự bứt phá trong nhiệm kỳ tiếp theo, Tổng Bí thư Tô Lâm giao nhiệm vụ, báo chí viết về xây dựng Đảng cần tích cực góp phần giúp Đảng ta ngày càng trong sạch, vững mạnh, ngang tầm với trách nhiệm và sứ mệnh lịch sử dẫn dắt dân tộc phát triển trong kỷ nguyên mới. Báo chí phải bám sát các nhiệm vụ chính trị, vấn đề lớn của Đảng và đất nước để tập trung tuyên truyền toàn diện, sâu sắc, hiệu quả, có trọng tâm, trọng điểm.

Ngoài ra, để làm tròn nhiệm vụ vẻ vang của mình, cán bộ báo chí cần phải tu dưỡng đạo đức cách mạng, cố gắng trau dồi tư tưởng, nghiệp vụ và văn hóa; chú trọng học tập chính trị để nắm vững chủ trương chính sách của Đảng và Chính phủ; đi sâu thực tế, đi sâu quần chúng lao động. Đồng thời, học tập và làm theo tư tưởng Hồ Chí Minh về báo chí cách mạng Việt Nam. Theo Bác, báo chí cách mạng, ngoài tính chiến đấu, tính khoa học, tính giai cấp, tính chân thực, khách quan, còn phải thể hiện một cách đơn giản, dễ hiểu, đại chúng, sinh động để báo chí làm tròn nhiệm vụ tuyên truyền tập thể, cổ động tập thể, tổ chức và giáo dục tập thể. Mỗi nhà báo phải luôn ý thức được báo chí phục vụ lợi ích của xã hội, phục vụ nhân dân. Mỗi sản phẩm báo chí đến được với mỗi công chúng, đáp ứng được nhu cầu của họ; đồng thời làm thế nào để công chúng tự nguyện, tự giác đến với báo chí, đó là nguyên lý của báo chí cách mạng.