Nghệ nhân điêu khắc Nguyễn Tiến Dũng - người 'đánh thức' linh hồn của đá

Giữa sự ồn ào của nhịp sống hiện đại, ông chọn cho mình một góc riêng, nơi chỉ có tiếng đục đẽo đều đặn và cuộc đối thoại bền bỉ với những khối đá suốt hơn 30 năm qua.

Nhóm phóng viên đã có cuộc trò chuyện cùng nghệ nhân điêu khắc đá Nguyễn Tiến Dũng để ôn lại hành trình hơn ba thập kỷ thăng trầm, từ khoảnh khắc gác lại giảng đường đại học để gắn bó với nghiệp cầm đục, cho đến hành trình đánh thức linh hồn những pho tượng Phật và truyền dậy niềm đam mê với nghề.

Phóng viên (PV): Được biết ông từng theo học ngành Kinh tế. Vậy điều gì ở những khối đá thô ráp khiến chàng sinh viên thời ấy quyết định từ bỏ giảng đường đại học để dấn thân vào sự nghiệp điêu khắc đá?

Nghệ nhân Nguyễn Tiến Dũng: Tôi vốn là người con của mảnh đất Tân Mai, Hà Nội. Năm 1986, sau khi hoàn thành nghĩa vụ quân sự nơi biên cương Tổ quốc, tôi trở về và thi đỗ vào Trường Đại học Kinh tế Quốc dân. Thế nhưng, đến năm 1989, một mối duyên lành đã đưa tôi đến với lớp dạy nghề điêu khắc đá.

Lúc bấy giờ, chỉ với hai viên đá mộc mạc xin được, tôi dồn hết tâm tư tạc nên những bức tượng đầu tay. Khi mang những “đứa con tinh thần” ấy lên phố Hàng Ngang, nhận được sự đón nhận và khích lệ từ những người xa lạ, tôi chợt nhận ra linh hồn mình thực sự thuộc về những tảng đá vô tri. Đam mê ấy như dòng chảy mãnh liệt, khiến tôi quyết định gác lại chuyện học tập để khai mở vẻ đẹp ẩn giấu trong lòng đá. Năm 2014, tôi may mắn được phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Quốc gia về điêu khắc đá nghệ thuật.

PV: Trong quá trình làm nghề, đâu là những thử thách khắc nghiệt nhất mà ông phải đối mặt khi quyết định gắn bó cuộc đời với chất liệu nặng nề và thô ráp này?

Nghệ nhân Nguyễn Tiến Dũng: Nhiều người vẫn ví von nghề điêu khắc đá là một cuộc “khổ hạnh”. Đó là một công việc đòi hỏi sức bền bỉ ghê gớm trước sự nặng nhọc, bụi bặm và tiếng ồn khắc nghiệt mỗi ngày. Thế nhưng, nếu chỉ dùng sức mạnh cơ bắp và kỹ thuật thuần thục thì mới chỉ chạm tới cái vỏ ngoài của đá. Muốn đá “cất tiếng nói”, người nghệ nhân phải rèn luyện đôi tay và trí tuệ không ngừng nghỉ, bởi mỗi phôi đá đều có một tâm tính riêng, buộc ta phải kiên trì học hỏi và lắng nghe.

Trên hết, điêu khắc đá là một quá trình sáng tạo không có chỗ cho sự rập khuôn. Mỗi nhát đục rơi xuống không chỉ là kết quả của sự rèn luyện bền bỉ mà còn là lúc ta đặt cả tâm hồn, đức tin và sự rung cảm của mình vào trong đó. Khi ta đặt tâm mình vào đá, đá sẽ không còn là vật vô tri, mỗi đường nét trở nên mềm mại, sống động hơn nhờ hơi ấm từ trái tim người thợ. Chính sự sáng tạo tự thân và tâm thế làm nghề tử tế ấy đã giúp chúng tôi vượt qua những bụi bặm, nhọc nhằn thường nhật để chạm tới những giá trị chân - thiện - mỹ bền vững cùng thời gian.

PV:Soi chiếu vào gia tài tác phẩm đồ sộ của ông, có thể thấy một biên độ sáng tạo rất rộng. Vậy đề tài nào thường khơi gợi trong ông nhiều cảm xúc và tâm huyết nhất?

Nghệ nhân Nguyễn Tiến Dũng: Với tôi, tạc tượng không đơn thuần là một kỹ nghệ điêu khắc, mà là cả một quá trình tìm tòi nghiên cứu, cảm nhận và thấu hiểu tận cùng về chất liệu cũng như hình tượng. Dòng chảy nghệ thuật ấy khơi nguồn từ những hình tượng thanh cao của Phật giáo như Đức Di Lặc tự tại, Bồ Tát từ bi hay các vị La Hán uy nghiêm. Tôi luôn quan niệm rằng, đá chỉ thực sự "thức tỉnh" linh hồn khi người nghệ nhân chạm vào nó bằng một tâm thế bình thản và sự thấu cảm sâu sắc về đạo pháp.

Chính vì khao khát tìm kiếm sự chuyên tâm tuyệt đối ấy, năm 2017, tôi quyết định rời xa chốn phồn hoa để dịch chuyển xưởng về vùng đất Ninh Bình. Sự tĩnh tại nơi đây đã giúp những nhát đục thêm “chín”, thêm sâu, giúp tôi biến những khối đá vô tri thành những thực thể sống động giữa cõi nhân gian.

Bên cạnh mạch nguồn tâm linh, cảm hứng của tôi còn nảy nở từ những gì bình dị nhất trong cuộc sống: từ một con vật nhỏ bé đáng yêu cho đến những tư tưởng lớn lao mang tầm vóc thời đại. Từ hình ảnh uy nghiêm của Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến nét thầm lặng, bao dung của Người mẹ anh hùng Nguyễn Thị Xích, tôi luôn nỗ lực để đá trở nên mềm mại, đặc tả được cái “thần” và hơi thở riêng biệt của mỗi nhân vật. Dù là đề tài nào, tôi vẫn chọn cách đối thoại bằng cảm giác và sự khiêm nhường, để mỗi tác phẩm đều là một lời tự sự chân thành gửi gắm đến cuộc đời.

PV: Thưa ông, sau nhiều năm miệt mài với nghề, có cột mốc đặc biệt nào đã thôi thúc ông bắt đầu hành trình truyền nghề và dẫn dắt những thế hệ kế cận?

Nghệ nhân Nguyễn Tiến Dũng: Mọi chuyện khởi đầu vào năm 1992, khi một cậu bé bán báo của Tổ bán báo Xa Mẹ cứ quẩn quanh bên xưởng đá của tôi. Cậu sẵn lòng đổi những tờ báo mưu sinh lấy vài phút lặng yên ngắm nhìn tôi làm việc. Từ ánh mắt khát khao ấy, lòng trắc ẩn trong tôi trỗi dậy. Tôi đã phối hợp mở lớp dạy nghề đầu tiên cho các em tại phố Ngô Văn Sở.

Đến năm 1994, lớp học được nhân rộng tại Trung tâm Nguyễn Văn Tố và duy trì suốt 18 năm. Chúng tôi đã đào tạo cho khoảng 300 em nhỏ, từ trẻ lang thang cơ nhỡ đến những mảnh đời khiếm khuyết. Thật ấm lòng khi hiện nay có khoảng 30 học viên vẫn kiên trì bám trụ với nghề tại nhiều tỉnh thành, có em đã vươn xa đến tận nước Pháp để tiếp tục con đường điêu khắc. Nhìn những đứa trẻ từng vất vưởng nay có thể tự tạc nên tương lai bằng chính đôi tay mình, tôi hiểu rằng đó mới chính là pho tượng quý giá nhất đời mình.

Thực tế, những năm trở lại đây, để tìm được những người thực sự say mê, chủ động tìm đến và muốn gắn bó bền bỉ với nghề điêu khắc đá là điều rất khó. Đây là một công việc nhọc nhằn, đòi hỏi sự kiên nhẫn và tĩnh tại mà không phải ai cũng theo đuổi được. Dẫu vậy, tôi vẫn luôn sẵn lòng mở cửa đón nhận bất cứ ai có lòng cầu thị và tâm huyết với nghề. Tôi sẽ tận tình truyền dạy tất cả những kinh nghiệm suốt cuộc đời mình, mong sao ngọn lửa nghề vẫn mãi rực cháy trong tay những thế hệ kế cận.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!