Bảo vệ trẻ em: Trách nhiệm của gia đình, xã hội và pháp luật

Xâm hại trẻ em – “Vết thương không bao giờ lành”

Thời gian qua, các vụ việc xâm hại trẻ em với mức độ nghiêm trọng ngày càng tăng đã khiến dư luận không khỏi xôn xao. Trẻ em bị bạo hành, lạm dụng tình dục, bóc lột sức lao động, thậm chí bị bỏ rơi trong chính gia đình mình – nơi lẽ ra phải là bến đỗ an toàn nhất.

Theo thông tin Chính phủ cho hay năm 2024, toàn quốc khởi tố 2.361 vụ, với 2.931 đối tượng, xâm hại 2.505 trẻ em, giảm 137 vụ (tương ứng 5,5%) so với năm 2023. Theo đánh giá của Chính phủ, xâm hại trẻ em đã có xu hướng giảm, tuy nhiên vẫn xảy ra một số vụ nghiêm trọng, gây bức xúc trong xã hội; việc lợi dụng không gian mạng để xâm hại trẻ em có xu hướng gia tăng.

Không chỉ vậy, tình trạng bạo lực học đường cũng đang trở thành vấn nạn nhức nhối. Số vụ bạo lực học đường, số học sinh liên quan đến bạo lực học đường năm học 2023-2024 xảy ra 466 vụ, liên quan đến 1.453 học sinh (trong đó có 509 học sinh nữ), con số này đã giảm so với năm học 2022-2023. Những hành vi đánh đập, bắt nạt, quay clip phát tán trên mạng xã hội không chỉ gây tổn thương về thể chất mà còn để lại hậu quả tâm lý nặng nề, kéo dài suốt cuộc đời trẻ.

Lao động trẻ em – “Tuổi thơ bị đánh cắp”

Ở nhiều vùng sâu, vùng xa, trẻ em phải bỏ học để lao động sớm, bất chấp quy định pháp luật về độ tuổi lao động. Các em bị ép làm việc trong các xưởng sản xuất, công trình xây dựng, thậm chí trong các khu vực nguy hiểm như hầm mỏ, không được trang bị bảo hộ lao động, không có chế độ chăm sóc sức khỏe.

Cục trưởng Cục Trẻ em Đặng Hoa Nam cho biết, Việt Nam có khoảng 1,7 triệu trẻ em tham gia hoạt động kinh tế, chiếm 9,1% tổng số trẻ trong độ tuổi 5-17 của cả nước. Trong số này, có đến 1,1 triệu trẻ em được xác định là lao động trẻ em, chiếm 58,8% trẻ em tham gia hoạt động kinh tế. Những em bé đáng lẽ phải ở trường, cắp sách đến lớp, lại phải gánh trên vai những công việc vượt sức, đánh đổi cả sức khỏe và tương lai.

Pháp luật bảo vệ trẻ em – Lá chắn cho tương lai

Nhằm bảo vệ trẻ em trước những nguy cơ nói trên, hệ thống pháp luật Việt Nam đã có nhiều quy định chặt chẽ, cụ thể:

(1) Luật Trẻ em 2016:

- Quy định rõ quyền được bảo vệ, chăm sóc và giáo dục của trẻ em dưới 16 tuổi.

- Mục 1, Chương II: Trẻ em có quyền được bảo vệ khỏi mọi hình thức xâm hại, bạo lực, bóc lột,...

- Mục 2, Chương VI: Trách nhiệm của gia đình, nhà trường, cộng đồng và chính quyền trong việc phát hiện, ngăn chặn mọi hành vi gây tổn hại tới trẻ em,...

(2) Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017):

- Điều 140: Tội bạo hành trẻ em trong gia đình, mức phạt đến 3 năm tù.

- Điều 142: Tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, mức án cao nhất là tù chung thân.

- Điều 151, 152, 153: Tội mua bán, đánh tráo, chiếm đoạt trẻ em, khung hình phạt lên đến 20 năm tù hoặc chung thân.

(3) Luật Lao động 2019:

• Cấm sử dụng lao động dưới 15 tuổi, trừ một số công việc nhẹ được quy định rõ.
• Chương XI: Nêu rõ về những quy định riêng đối với lao động chưa thành niên và một số lao động khác.

(4) Luật Phòng, chống Bạo lực gia đình 2007 (sửa đổi 2023):

• Đặt trẻ em là đối tượng ưu tiên bảo vệ trong các vụ việc bạo lực gia đình.
• Tăng cường các biện pháp xử lý hành chính, hình sự đối với hành vi bạo hành trẻ em.

Vì sao các vấn đề vẫn tồn tại?

Mặc dù pháp luật đã đầy đủ, nhưng trên thực tế, việc thực thi còn đối mặt với nhiều thách thức:

- Nhận thức hạn chế: Nhiều cha mẹ, người thân vẫn coi việc đánh đập, mắng chửi trẻ là “dạy dỗ”. Ở các vùng sâu, vùng xa, nhận thức về quyền trẻ em còn rất mơ hồ.

- Thiếu cơ chế giám sát: Việc phát hiện các hành vi xâm hại, bạo lực trẻ em thường gặp khó khăn vì xảy ra trong môi trường khép kín, khó tiếp cận.

- Tâm lý e ngại tố cáo: Nhiều nạn nhân và gia đình sợ bị đàm tiếu, trả thù nên không dám lên tiếng.

- Chế tài chưa đủ răn đe: Một số vụ việc xử lý chưa nghiêm, khiến hành vi vi phạm tiếp diễn.

Hành động vì trẻ em – Không thể chờ đợi

Trước thực trạng đáng báo động, Chính phủ và các cơ quan chức năng đã có nhiều biện pháp để đẩy lùi các vấn đề liên quan đến trẻ em. Đặc biệt, ngày 10/4/2025, Bộ Y tế đã có Công văn 2099/BYT-BMTE năm 2025 về việc hướng dẫn triển khai tổ chức Tháng hành động vì trẻ em năm 2025.

Tháng hành động vì trẻ em năm 2025 với chủ đề Ưu tiên nguồn lực hoàn thành các mục tiêu vì trẻ em được tổ chức nhằm:

- Tăng cường sự quan tâm, chỉ đạo của các nhà lãnh đạo, các nhà hoạch định chính sách, các cấp, các ngành về công tác chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước phồn vinh, hạnh phúc;

- Đẩy mạnh cung cấp các dịch vụ toàn diện về chăm sóc, giáo dục và bảo vệ trẻ em;

- Ưu tiên bố trí các nguồn lực để hoàn thành các mục tiêu, chỉ tiêu, nhiệm vụ, giải pháp bảo đảm thực hiện các quyền của trẻ em đã đề ra.

Để bảo vệ trẻ em một cách hiệu quả, cần sự chung tay của toàn xã hội. Một số giải pháp cụ thể bao gồm:

(1) Tăng cường giáo dục pháp luật: Đưa nội dung giáo dục quyền trẻ em vào chương trình học, tổ chức các buổi ngoại khóa, hội thảo cho phụ huynh.

(2) Phát triển mạng lưới bảo vệ trẻ em: Xây dựng các tổ chức cộng đồng, nhóm tình nguyện để phát hiện và can thiệp kịp thời các trường hợp trẻ em bị xâm hại.

(3) Ứng dụng công nghệ: Sử dụng các nền tảng số để theo dõi, quản lý, và bảo vệ trẻ em trong môi trường trực tuyến.

(4) Nâng cao năng lực thực thi pháp luật: Đào tạo chuyên sâ cho cán bộ công an, tư pháp, giáo viên trong việc xử lý các vụ việc liên quan đến trẻ em.

(5) Tăng cường xử lý vi phạm: Xử lý nghiêm minh các hành vi xâm hại, bạo lực trẻ em nhằm tạo tính răn đe.

Trẻ em không chỉ là tương lai của đất nước, mà còn là món quà quý giá mà mỗi người lớn cần trân trọng và bảo vệ. Ngày Quốc tế Thiếu nhi 1/6 là dịp để chúng ta không chỉ dành tặng các em những món quà vật chất, mà còn phải tạo dựng một môi trường sống an toàn, lành mạnh và đầy ắp tình yêu thương.