Từ việc tiết kiệm thấp nhìn về tính hiệu quả, minh bạch, cạnh tranh trong đấu thầu

Chú trọng kiểm tra các gói thầu có giá trị tiết kiệm thấp, “quen mặt”

Tại chương trình Kỳ họp thứ 9 của Quốc hội, Đại biểu Phạm Văn Hòa (Đồng Tháp) bày tỏ quan tâm đến quy định cho phép chủ đầu tư, người có thẩm quyền căn cứ điều kiện thực tế để lựa chọn hình thức lựa chọn nhà thầu. Đồng tình với quy định này trong dự thảo, đại biểu nhấn mạnh rằng việc lựa chọn nhà thầu phải bảo đảm chất lượng, năng lực, uy tín và tiềm lực tài chính, đặc biệt là những nhà thầu đã có kinh nghiệm thực hiện nhiều dự án.

Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo nguy cơ móc nối, thông đồng giữa chủ đầu tư và nhà thầu, dẫn đến thất thoát ngân sách và giảm chất lượng công trình - một thực trạng đã từng xảy ra tại một số địa phương. Về hình thức chỉ định thầu, đại biểu ủng hộ đề xuất giao Chính phủ quy định cụ thể các trường hợp áp dụng nhằm tăng tính chủ động. Tuy nhiên, ông đề nghị cần gắn chặt với yêu cầu “chỉ định thầu có giảm giá” để bảo đảm hiệu quả thực chất.

Dẫn chứng thực tiễn, đại biểu cho biết, tại một số địa phương, có hiện tượng một nhà thầu trúng hàng loạt công trình trong nhiều năm, nhưng mức giảm giá rất thấp, dưới 1%, không mang lại lợi ích cho ngân sách nhà nước. Vì vậy, đại biểu cho rằng cần thiết cho phép chỉ định thầu có điều kiện rõ ràng: có giảm giá, bảo đảm chất lượng công trình và phải chịu trách nhiệm về việc chỉ định thầu. Cách làm này, theo đại biểu, sẽ tiết kiệm thời gian, tránh lãng phí và hạn chế tiêu cực.

Ngày 29/7/2024, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà vừa ký ban hành Chỉ thị số 24/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về đẩy mạnh, nâng cao hiệu lực, hiệu quả thi hành Luật Đấu thầu.

Chỉ thị này nêu rõ, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác đấu thầu tại các bộ, ngành, địa phương, doanh nghiệp còn tồn tại một số bất cập như: thời gian đấu thầu kéo dài, hiệu quả đấu thầu chưa đạt được như kỳ vọng; các bên tham gia hoạt động đấu thầu (người có thẩm quyền, chủ đầu tư, bên mời thầu, tư vấn đấu thầu...) chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm theo quy định; năng lực cán bộ còn hạn chế; còn để xảy ra sai sót, vi phạm trong hoạt động đấu thầu; chưa bảo đảm việc công khai, minh bạch thông tin về đấu thầu theo quy định.

Thủ tướng Chính phủ yêu cầu cơ quan quản lý về đấu thầu thuộc bộ, ngành, địa phương, đơn vị quản lý về đấu thầu tại doanh nghiệp nhà nước thường xuyên theo dõi, hướng dẫn việc thực hiện pháp luật về đấu thầu để kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khắc phục sơ hở, bất cập. Cơ quan quản lý về đấu thầu chú trọng thực hiện giám sát thường xuyên đối với hoạt động đấu thầu khi phát hiện có dấu hiệu không bảo đảm mục tiêu cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế để có các biện pháp chấn chỉnh kịp thời.

Người đứng đầu Chính phủ cũng yêu cầu tăng cường vai trò của cơ quan thanh tra, kiểm tra, giám sát thực hiện các kết luận kiểm tra, xử lý các vi phạm theo thẩm quyền; chú trọng kiểm tra đối với những gói thầu có ít nhà thầu tham dự, giá trị tiết kiệm thấp; gói thầu quy mô lớn, phức tạp; các gói thầu đấu thầu không qua mạng; các gói thầu áp dụng chỉ định thầu hoặc các gói thầu có nhiều kiến nghị, khiếu nại, tố cáo; một nhà thầu trúng nhiều gói thầu tại một địa phương, một chủ đầu tư trong thời gian dài nhưng có hiệu quả kinh tế thấp. Cơ quan thanh tra phải bảo đảm thực hiện nhiệm vụ công tâm, khách quan, không để việc thanh tra làm ảnh hưởng, gián đoạn, đình trệ hoạt động đấu thầu, mua sắm tại các cơ sở y tế.

Nhiều chuyên gia pháp lý cho rằng, hoạt động đấu thầu đảm bảo hiệu quả, cạnh tranh, công bằng và minh bạch bằng cách tạo ra một môi trường cạnh tranh công bằng giữa các nhà cung cấp, công khai các tiêu chí và quy trình rõ ràng, giúp chủ đầu tư đạt được giá trị tốt nhất cho nguồn vốn. Sự minh bạch loại bỏ thiên vị, công bằng đảm bảo mọi nhà cung cấp có cơ hội như nhau, cạnh tranh thúc đẩy cải thiện chất lượng và giảm giá, và hiệu quả kinh tế tối ưu hóa giá trị đầu tư. 

Thấy gì từ hàng loạt gói thầu tiết kiệm dưới 1%?

Tìm hiểu của phóng viên cho thấy, tại “Gói thầu số 05: Thi công xây dựng công trình Đường Trục chính số 06 (Gilileo Galilei, đoạn từ giao đường Vành đai 03 (Trần Đại Nghĩa) đến đường Liên khu 4 (Văn Cao)” được Ban Quản lý Dự án Xây dựng Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh phê duyệt ngày 29/10/2024 cho liên danh Công ty CP Thiết kế Đầu tư Xây dựng Phú Gia, Công ty CP Vật tư Thiết bị và Xây dựng Công trình 624 với giá trúng thầu 59.548.887.999 nhưng chỉ tiết kiệm (giảm giá) được 0,4%.

Cùng ngày trên, Ban Quản lý Dự án Xây dựng Đại học Quốc gia TP. Hồ Chí Minh tiếp tục phê duyệt cho Công ty Xây dựng Phú Gia trúng “Gói thầu số 01: Thi công xây dựng công trình Đường Trục chính 03 (Issac Newton)” với giá 44.068.888.000 đồng nhưng chỉ tiết kiệm được 0,6%.

Hay một gói thầu gần đây có tên “Thi công xây dựng và cung cấp, lắp đặt thiết bị công trình” được phê duyệt ngày 26/03/2025, Công ty Xây dựng Phú Gia trúng tại Trường Đại học Bách Khoa (Đại học Quốc gia TP. HCM) có giá 11.908.686.868 nhưng chỉ tiết kiệm được 0,7%.

Tháng 4/2025, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình dân dụng và công nghiệp tỉnh Bến Tre (chủ đầu tư) công bố kết quả “Gói thầu số 01: Mua sắm, lắp đặt Thiết bị phòng mổ”. Theo đó, liên danh Công ty TNHH tư vấn và đầu tư phát triển công nghệ cao Bến Tre, Công ty TNHH MTV Thiết bị Y tế Hà Cao, Công ty TNHH Sức khỏe Gương Sen được phê duyệt trúng thầu với giá trị 19.260.000.000đồng, chỉ tiết kiệm được 0,9%. Gói thầu này do ông Đỗ Trung Nghĩa, Phó giám đốc Ban ký phê duyệt vào ngày 3/4/2025 và Công ty TNHH Tư vấn và Chuyển giao Công nghệ Đại Tín đơn vị mời thầu.

Vào ngày 24/12/2024, ông Đỗ Trung Nghĩa tiếp tục ký Quyết định số 449/QĐ-BQLXD phê duyệt cho Công ty TNHH Tư vấn và Đầu tư phát triển Công nghệ cao Bến Tre, Công ty CP Đầu tư phát triển Nhất Tín Nam trúng gói thầu “Mua sắm trang thiết bị điện tử” trị giá 14.958.250.000 đồng, tiết kiệm 0,9%. Gói thầu này cũng do Công ty Công nghệ Đại Tín mời thầu.

Tại Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng các công trình Dân dụng và Công nghiệp tỉnh Trà Vinh, vào tháng 10/2024, Công ty Đại Tín tổ chức mời thầu và công bố kết quả “Gói thầu số 28: Cung cấp và lắp đặt thiết bị xét nghiệm”. Theo đó, liên danh Công ty TNHH Giải pháp Công nghệ CTS, Công ty TNHH Thiết bị Khoa học Việt Khoa trúng thầu với giá trị 7.169.000.000 đồng, tiết kiệm 1,1%.

Cùng ngày gói thầu trên, liên danh Công ty CP Công nghệ cao Savina - Công ty TNHH Thương mại Dịch vụ YTS được phê duyệt trúng “Gói thầu số 29: Cung cấp và lắp đặt thiết bị khoa hồi sức và phòng mổ” trị giá 8.306.000.000 đồng, tiết kiệm 0,8%. Cả 02 gói thầu đều do do ông Dương Hiền Tấn, Giám đốc Ban Quản lý dự án ký phê duyệt ngày 22/10/2024.

Vào tháng 1/2024, Công ty Công nghệ Đại Tín cũng tổ chức mời thầu và thông báo kết quả “Gói thầu số 25: Cung cấp và lắp đặt hệ thống CT scanner 32 Lát”. Theo đó, Công ty CP Dược phẩm Trung ương Codupha trúng thầu với giá 7.286.000.000 đồng, tiết kiệm 0,8%. Gói thầu này được ông Dương Tấn Hiền, Giám đốc Ban ký phê duyệt vào ngày 29/1/2024.

Mục đích của việc mua sắm, đầu tư công thông qua đấu thầu là tiết kiệm, minh bạch và cạnh tranh. Tuy nhiên, từ những gói thầu tiết kiệm mang tính “tượng trưng” do Công ty Công nghệ Đại Tín tổ chức đấu thầu đặt ra nhiều dấu hỏi về tính hiệu quả và minh bạch.

Nhìn về tình trạng các gói thầu tiết kiệm “nhỏ giọt” trong thời gian qua, Luật sư Nguyễn Văn Hùng (Đoàn Luật sư TP.Hà Nội) cho rằng, Theo quy định tại khoản 12 Điều 4 luật Đấu thầu năm 2013, đấu thầu là quá trình lựa chọn nhà thầu để kí kết và thực hiện hợp đồng cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, mua sắm hàng hóa, xây lắp; lựa chọn nhà đầu tư để kí kết và thực hiện hợp đồng dự án đầu tư theo hình thức đối tác công tư, dự án đầu tư có sử dụng đất trên cơ sở bảo đảm cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.”

“Chúng ta đã có nhiều bài học rút ra từ những vụ vi phạm trong đấu thầu của các đơn vị chủ đầu tư và nhà thầu như trường hợp Tập đoàn Thuận An, Tập đoàn Phúc Sơn,... Và, các vụ việc diễn ra tại Sở GD&ĐT Cần Thơ, Bệnh viện Tim Hà Nội… đã khiến dư luận bất bình và đặt ra câu hỏi về tính minh bạch trong quy trình đấu thầu. Tôi cho rằng, việc ban hành Chỉ thị 24/CT-TTg chính là hồi chuông cảnh tỉnh, nhắc nhở người đứng đầu, cấp có thẩm quyền, cơ quan quản lý về đấu thầu ở bộ, ngành, địa phương phải thực thi các quyền và trách nhiệm xử lý vi phạm của mình, tạo ra tính nghiêm minh và kỷ luật, giúp công tác đấu thầu tuân thủ đúng pháp luật”, Luật sư Hùng nói.