Những trường hợp nào được thuê, mua nhà ở xã hội không phải bốc thăm?

Trong đó, điểm đáng chú ý là mở rộng quy định cho phép một số nhóm đối tượng được thuê hoặc mua nhà ở xã hội (NOXH) mà không cần bốc thăm và không phải trải qua các điều kiện thông thường về thu nhập, nhà ở, đối tượng.

Những trường hợp được "mở cửa" tiếp cận nhà ở xã hội

Theo nghị quyết mới được HĐND TP.Hà Nội thông qua, một số trường hợp đặc thù sẽ được xem xét thuê hoặc thuê mua nhà ở xã hội mà không phải thực hiện bốc thăm, đồng thời không phải đáp ứng các điều kiện thông thường về đối tượng, thu nhập và nhà ở như quy định chung.

Cụ thể, người đang sử dụng nhà ở, đất ở hợp pháp nhưng bị Nhà nước thu hồi để thực hiện các dự án cải tạo, chỉnh trang đô thị, nếu đủ điều kiện bố trí tái định cư nhưng không có nhu cầu tái định cư, thì được lựa chọn thuê hoặc thuê mua nhà ở xã hội tại các dự án trên địa bàn thành phố. Trường hợp này không phải tham gia bốc thăm và cũng không phải chứng minh các điều kiện về thu nhập hay tình trạng nhà ở.

Bên cạnh đó, người bị thu hồi nhà ở, đất ở nhưng không đủ điều kiện bố trí tái định cư, đồng thời gặp khó khăn về nhà ở, cũng được xem xét cho thuê hoặc thuê mua nhà ở xã hội theo cơ chế tương tự. Việc xác định cụ thể từng trường hợp sẽ do UBND TP.Hà Nội hướng dẫn chi tiết để bảo đảm phù hợp với thực tiễn và tránh lạm dụng chính sách.

Không "vượt rào" luật hiện hành

Chính sách trên được xây dựng trên nền tảng pháp lý của Luật Nhà ở năm 2023 (Luật số 27/2023/QH15), có hiệu lực từ ngày 1/1/2025. Luật Nhà ở 2023 khẳng định rõ vai trò của Nhà nước trong việc phát triển nhà ở xã hội, bảo đảm quyền có chỗ ở cho các nhóm yếu thế và người bị ảnh hưởng bởi các chính sách phát triển kinh tế – xã hội.

Theo Điều 76 Luật Nhà ở 2023, Nhà nước có trách nhiệm ban hành cơ chế, chính sách để phát triển nhà ở xã hội, trong đó có các hình thức hỗ trợ mua, thuê, thuê mua. Điều 78 của Luật quy định các điều kiện chung để được mua, thuê mua nhà ở xã hội, bao gồm điều kiện về đối tượng, thu nhập và thực trạng nhà ở. Tuy nhiên, Luật cũng cho phép Chính phủ và chính quyền địa phương cụ thể hóa, bổ sung các trường hợp đặc thù nhằm đáp ứng yêu cầu thực tiễn.

Hướng dẫn chi tiết Luật Nhà ở 2023, Nghị định số 100/2024/NĐ-CP của Chính phủ về phát triển và quản lý nhà ở xã hội đã làm rõ nguyên tắc xét duyệt, thứ tự ưu tiên và cơ chế phân bổ nhà ở xã hội. Tại Điều 38 Nghị định 100/2024/NĐ-CP, Chính phủ quy định các trường hợp được ưu tiên mua, thuê mua nhà ở xã hội mà không phải bốc thăm, bao gồm người có công với cách mạng, người khuyết tật, thân nhân liệt sĩ và một số đối tượng đặc biệt khác. Đáng chú ý, nghị định này cũng nêu rõ: "Trong trường hợp số lượng người đủ điều kiện đăng ký mua, thuê mua nhà ở xã hội không vượt quá số lượng căn hộ của dự án, thì không tổ chức bốc thăm. Điều này cho thấy bốc thăm không phải là thủ tục bắt buộc trong mọi trường hợp, mà chỉ áp dụng khi cung không đáp ứng đủ cầu".

Theo luật sư Hà Công Tâm, Nghị quyết của HĐND TP.Hà Nội không trái với Luật Nhà ở 2023 hay Nghị định 100/2024/NĐ-CP. Đây là sự cụ thể hóa thẩm quyền của địa phương trong việc giải quyết các trường hợp phát sinh từ thực tiễn giải phóng mặt bằng, nơi mà nếu áp dụng cứng nhắc các điều kiện chung sẽ dẫn đến bất cập và khiếu kiện.

Theo quy định chung hiện hành, người có nhu cầu mua hoặc thuê mua nhà ở xã hội phải thuộc nhóm đối tượng được hưởng chính sách hỗ trợ nhà ở theo Luật Nhà ở; chưa có nhà ở thuộc quyền sở hữu của mình hoặc có nhưng diện tích quá chật chội; đồng thời phải đáp ứng điều kiện về thu nhập, thường là không vượt quá mức trần do Chính phủ quy định.

Trong thực tế, không ít trường hợp người dân bị thu hồi đất ở, nhà ở để thực hiện dự án nhưng lại không đáp ứng đầy đủ các tiêu chí này, đặc biệt là điều kiện về thu nhập. Việc buộc họ phải tham gia bốc thăm cùng với các đối tượng khác đôi khi dẫn đến rủi ro không tiếp cận được nhà ở, gây khó khăn cho quá trình ổn định cuộc sống sau giải phóng mặt bằng.

Chính vì vậy, việc Hà Nội bổ sung các trường hợp được thuê, thuê mua nhà ở xã hội không phải bốc thăm được xem là giải pháp linh hoạt, vừa phù hợp với khuôn khổ pháp luật hiện hành, vừa giải quyết được những “khoảng trống” chính sách trong thực tiễn.

Chính sách mới của HĐND TP.Hà Nội được kỳ vọng mang lại “tác động kép”. Chính sách mới sẽ giúp bảo đảm an cư cho người dân bị thu hồi đất, đặc biệt là những hộ không muốn hoặc không phù hợp với phương án tái định cư truyền thống. Đồng thời, chính sách này sẽ góp phần tháo gỡ điểm nghẽn trong công tác giải phóng mặt bằng, vốn là nguyên nhân chính khiến nhiều dự án hạ tầng và chỉnh trang đô thị bị chậm tiến độ.