Những căn hầm bí mật chứa vũ khí trong Kháng chiến chống Mỹ 1965 - 1975

Hơn 50 năm về trước, nơi đây quân biệt động ngày đêm đào hầm bí mật cất giấu gần 3 tấn vũ khí, chuẩn bị cho chiến dịch tết Mậu thân 1968, chuẩn bị tổng tấn công Biệt khu thủ đô, nhằm giải phóng miền Nam thống nhất đất nước.

Căn hầm bí mật…

Sau vài lời hỏi thăm, tôi tìm tới ngôi nhà số 287/70 đường Nguyễn Đình Chiểu, phường 5, quận 3, (TP. Hồ Chí Minh) nơi được xem là căn hầm bí mật từng chứa nhiều vũ khí chiến tranh, góp phần giải phóng miền Nam thống nhất đất nước. Ngược dòng lịch sử, qua những cuốn hồi ký ghi lại cho thấy, năm 1967, ông Trần Văn Lai (tên gọi khác là Năm Lai) đã mua lại căn nhà này với diện tích 37m2 theo sự thống nhất của đồng chí Nguyễn Văn Trí- chỉ huy, chính trị viên đơn vị Biệt động 159 (Quân khu Sài Gòn - Gia Định).

Thời điểm đó ông Lai vừa làm việc tại cơ quan viện trợ U-SOM của Mỹ và Dinh Độc Lập với danh nghĩa thầu khoán, vừa hoạt động bí mật trong đơn vị “Bảo đảm chiến đấu”. Lấy cớ sửa nhà cần đào hầm vệ sinh và hệ thống thoát nước, ông Lai đã sử dụng những người thợ tin cậy nhất để đào hầm bí mật giấu vũ khí, nhằm phục vụ cho chiến trường. Bảy tháng sau, căn hầm được hoàn thành. Hầm có kích thước dài hơn 8m, ngang 2m, cao 2,5m, trát xi măng dày để chống thấm.

Trong hầm có 4 khung tròn nối với ống thoát nước, kích thước vừa một người chui để thoát hiểm. Miệng hầm và nắp hầm do chính ông Lai tự tay lắp đặt bí mật, miệng hầm được chọn ở gần cầu thang. Nắp hầm được ghép bằng 6 miếng gạch, có chốt vặn ở giữa để dùng khoen nhấc bổng, diện tích 0,4m x 0,6m, vừa một người chui. Không những có hầm bí mật, bên trong căn nhà vừa là nơi chứa vật liệu xây dựng, vừa để được xe ôtô.  Ông Nguyễn Quang Vinh, người được tin cẩn nhất giao trông coi ngôi nhà đã gần 20 năm, nhưng vì tuổi cao sức yếu lại cộng thêm chút thương tích năm xưa để lại nên đã mất vào năm 2015.

Theo lời kể của bà Nguyễn Thị Hương (vợ ông Vinh) cho biết: “Vào năm 2000, khi đang còn đang công tác ở Hội Cựu chiến binh quận 3, tình cờ một hôm hai vợ chồng tôi đến thăm căn nhà này lần đầu tiên thì thực sự xúc động khi chứng kiến căn hầm và nghe câu chuyện về sự hy sinh anh dũng của những người lính năm xưa. Như một duyên số, ông Lai có nhắn nhủ chồng tôi sau khi mất sẽ nhờ qua trông coi căn nhà này. Năm 2002, ông Lai mất trong một cơn bệnh, từ đó chồng tôi thường xuyên qua nơi này trông coi cho mãi tới bây giờ.”

Chỉ tay vào bộ ván bóng lưỡng rỗng ruột, cuộn cà tăng, sọt trái cây... được trưng bày cuối góc nhà. Bà Hương giới thiệu, nhằm tránh sự chú ý của xóm giềng, xe chở vũ khí từ huyện Củ Chi do đồng chí Nguyễn Văn Ba (tự Ba Bảo) lái chỉ đến nhà vào lúc nhá nhem tối, lúc đi cửa trước, lúc đi cửa sau và lùi xe vào trong nhà để bốc dỡ. Toàn bộ vũ khí gồm nhiều loại như: súng AK, súng ngắn, súng bộc phá... đều được che giấu khéo léo trong bộ ván, cuộn cà tăng, dưới sọt trái cây để qua mắt địch.

Ngày 29 Tết Mậu Thân 1968, xã Lộc Thuận, huyện Trảng Bàng (tỉnh Tây Ninh), Đội 5 biệt động tập luyện chuẩn bị cho cuộc tiến công. Đêm mồng 1, rạng sáng mồng 2 Tết, 15 chiến sĩ Đội 5 biệt động tập trung tại căn nhà số 287/70 Nguyễn Đình Chiểu. Dưới sự chỉ huy của đồng chí Trương Hoàng Thanh (Ba Thanh), xuất phát bằng 3 chiếc ôtô tiến về dinh Độc Lập để thực hiện trận đánh táo bạo, vang dội trong cuộc Tổng tiến công và nổi dậy xuân Mậu Thân 68. Sau khi 7 chiến sĩ sống sót bị bắt, địch cho người đến bắn phá căn nhà vì nghi ngờ đây là nơi trú ngụ của biệt động.

Những trận chiến quyết liệt

Ghé qua một địa chỉ khác nằm ngay trên đường 3/2, quận 10 (đối diện nhà hát Hòa Bình), căn hầm bí mật thứ hai được xây dựng thành công cùng thời điểm nhằm tiếp tế, và chứa đựng vũ khí cho cuộc tổng khởi nghĩa mùa xuân 1968, đồng thời chuẩn bị cho chiến dịch đại thắng mùa xuân 1975.  Theo hồi ký ghi lại, tháng 5/1964 đơn vị “bảo đảm” mang số bí danh J9-T700 thuộc đội biệt động Sài Gòn, sau khi tìm hiểu đã quyết định mua căn nhà trên, vì có vị trí gần khu quân sự và cơ quan đầu não của Mỹ - ngụy. Theo chỉ đạo của cấp trên, ông Đỗ Văn Căn (bí danh Ba Mủ) đưa gia đình về sinh sống, hoạt động cách mạng dưới vỏ bọc cơ sở ép đế giày bằng mủ cao su.

Đầu năm 1965, ông Căn nhận lệnh gấp rút xây hầm bí mật thứ hai gần nhà hát Hòa Bình, căn hầm dài 2,2m; sâu 1,7m, xung quanh xây gạch, tô xi măng... Nắp hầm có kích thước 0,4m x 0,6m gồm 2 miếng gạch trùng khớp nhau, đậy khít miệng hầm... Một tấm ván gỗ dùng ngăn đôi căn nhà. Phía trước phòng khách được đặt một bộ salon ngụy trang trên ngay trên nắp hầm, phía sau dùng làm nơi ép đế giày cao su.

Theo lời bà Nguyễn Thị Loan quản lý căn nhà tại đường 3/2 cho biết: “Từ hầm bí mật, những hội viên nồng cốt của hội thay phiên nhau theo dõi tin tức từ các đài phát thanh “Tiếng nói Việt Nam”, “Tiếng nói Nam bộ kháng chiến”, biên tập lại và in thành truyền đơn phát hành đi các nơi để thông báo tin tức từ trung ương đến với đồng bào, chiến sĩ Vệ quốc đoàn, hoặc được sao chép thành tài liệu học tập nội bộ... Ngoài ra, tài liệu từ chiến khu An Phú Đông được mang về in và giao bí mật tới hàng trăm cơ sở trong thành phố. Có khi tài liệu được in thành truyền đơn để đưa đi rải ở các chợ, tuyên truyền phát động phong trào đấu tranh trong nhân dân, uy hiếp tinh thần của lính ngụy”.

Trong Tổng tiến công và nổi dậy Mậu Thân 1968, một cánh quân xuất phát từ Phú Định do đồng chí Lê Thanh Bình (Tư Bình) chỉ huy tiến về Sài Gòn qua ngã Cây Gõ, Phó Cơ Điều – Chợ Thiếc để tiến đánh tòa nhà Cảnh sát ngụy. Cánh quân này theo hợp đồng, sẽ đến điểm hẹn tại nhà ông Ba Căn để tiếp nhận vũ khí, đạn dược. Nhưng khi vượt qua đường Lý Nam Đế, chỉ huy Tư Bình trúng đạn bị thương, một số chiến sĩ khác hy sinh, nên cánh quân không thể tiến đến điểm hẹn theo quy định. Sau chiến dịch, ngôi nhà thường bị địch khám xét, nhưng chúng không phát hiện được căn hầm.

Năm 1974, ông Dương Long Sang - Bí thư đoàn 195 đến kiểm tra hầm, nhận thấy kho vũ khí vẫn còn tốt, nên tháng 4 năm 1975, ông chỉ đạo Đội biệt động J9T700 khui hầm và sử dụng vũ khí nhằm chuẩn bị tấn công Biệt khu thủ đô (nay là Bộ Chỉ huy Quân sự TP.HCM) nhưng kế hoạch chưa thực hiện thì trưa 30/4/1975 ngụy quyền Sài Gòn đã tuyên bố đầu hàng.

Năm 2003 ông Đỗ Văn Căn mất vì tuổi cao sức yếu, gia đình ông (gồm 17 người) vẫn sống tại căn nhà này. Nhưng theo thời gian, căn nhà dần xuống cấp nghiêm trọng, mà nhân khẩu ngày càng tăng nên việc sinh hoạt của gia đình gặp một số khó khăn. Nhận thấy điều đó, UBND TP.HCM đã chấp thuận hoán đổi cho gia đình sang căn nhà mới số 390 Nguyễn Chí Thanh, quận 10. Hầm bí mật chứa vũ khí trong thời kỳ chống Mỹ (1965 - 1975), nay trở thành Di tích lịch sử - văn hóa quốc gia và được đưa vào làm địa điểm tham quan phục vụ cho nhân dân và du khách.