Siết chặt, chấm dứt 'sân sau' trong ngân hàng

Ngân hàng và bài toán 'sân sau'

Việc một số ngân hàng ưu ái tín dụng cho doanh nghiệp có quan hệ thân hữu, lợi ích nhóm không chỉ méo mó môi trường kinh doanh mà còn gây rủi ro hệ thống, làm khó doanh nghiệp chân chính tiếp cận vốn.

Trước thực trạng này, Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã liên tục ban hành nhiều biện pháp pháp lý, trong đó đáng chú ý nhất là Công điện số 159/CĐ-TTg ngày 07/9/2025 của Thủ tướng Chính phủ về định hướng chỉ đạo, điều hành chính sách tài khóa, chính sách tiền tệ.

Tín hiệu mạnh mẽ từ Chính phủ

Công điện 159 yêu cầu NHNN và các cơ quan liên quan tăng cường thanh tra, giám sát tín dụng, xử lý nghiêm hành vi cấp vốn cho sân sau. 

Đồng thời, đẩy mạnh chuyển đổi số để kiểm soát dòng tiền, phát hiện bất thường, và đặc biệt từ năm 2026 sẽ bỏ chỉ tiêu “tăng trưởng tín dụng”, thay bằng tiêu chí “chất lượng tín dụng” để ngăn chạy theo thành tích, bỏ qua rủi ro.

Đặc biệt, công điện là điểm nhấn then chốt, vừa hoàn thiện hành lang pháp lý, vừa thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Chính phủ: Xóa bỏ “vùng cấm” sân sau trong hệ thống ngân hàng.

Khung pháp lý và chế tài nghiêm khắc

Để chặn đứng tình trạng ngân hàng cấp vốn cho “sân sau”, nhiều quy định pháp luật đã được ban hành, tạo hành lang xử lý cả về hành chính, dân sự lẫn hình sự.

Trước hết, Luật Các tổ chức tín dụng (2010, sửa đổi 2017, 2024) quy định ngân hàng không được cấp tín dụng cho lãnh đạo, cổ đông lớn và người có liên quan; hạn mức tín dụng siết chặt tối đa 15% vốn tự có với một khách hàng, 25% cho nhóm liên quan.

Đáng chú ý, Luật sửa đổi 2024 yêu cầu công bố cổ đông sở hữu từ 1% vốn trở lên, đồng thời mở rộng định nghĩa “người có liên quan” đến 5 thế hệ, nhằm ngăn chặn sở hữu chéo và lợi ích nhóm.

Tiếp đó, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) đưa ra chế tài nghiêm khắc: Điều 206 quy định cho vay sai luật gây hậu quả nghiêm trọng có thể bị phạt tới 20 năm tù, trong khi các điều 355 và 361 xử lý hành vi lợi dụng chức vụ hoặc thiếu trách nhiệm trong quản lý hoạt động ngân hàng.

Ngoài ra, Luật Phòng, chống tham nhũng 2018 và Luật Doanh nghiệp 2020 đều đặt ra nghĩa vụ minh bạch, cấm lợi dụng chức vụ để trục lợi, đồng thời buộc bồi thường nếu gây thiệt hại.

Đặc biệt là Chính phủ cũng liên tục đưa ra các chỉ đạo trực tiếp: Công điện 18/2024 nghiêm cấm cấp tín dụng ưu đãi cho sân sau; Nghị quyết tháng 2/2025 yêu cầu thanh tra các ngân hàng dính đến bất động sản; và mới đây, Công điện 159/CĐ-TTg nhấn mạnh ba nhiệm vụ: siết thanh tra tín dụng, đẩy mạnh chuyển đổi số để kiểm soát dòng tiền và loại bỏ chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng từ năm 2026, thay bằng tiêu chí chất lượng tín dụng

Chế tài đối với ngân hàng vi phạm

Các ngân hàng cố tình “lách luật” để cấp tín dụng cho sân sau hay thao túng dòng vốn không chỉ đối mặt với rủi ro uy tín, mà còn chịu hàng loạt chế tài nghiêm khắc từ pháp luật hiện hành.

Về hành chính, theo Nghị định 88/2019/NĐ-CP, mức phạt có thể lên tới hàng tỷ đồng, kèm theo biện pháp đình chỉ một phần hoặc toàn bộ hoạt động tín dụng trong thời hạn nhất định. Đây là đòn răn đe mạnh vì ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận và thị phần của ngân hàng.

Về dân sự, hợp đồng tín dụng sai luật có thể bị tuyên vô hiệu,  kéo theo nghĩa vụ hoàn trả và bồi thường thiệt hại. Điều này không chỉ làm “đứt gãy” các giao dịch liên quan mà còn khiến ngân hàng phải gánh trách nhiệm tài chính nặng nề, ảnh hưởng đến thanh khoản.

Về hình sự, Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) quy định, lãnh đạo và cán bộ ngân hàng vi phạm có thể bị truy cứu về tội “vi phạm quy định cho vay” (Điều 206) với khung hình phạt lên tới 20 năm tù. Trường hợp lợi dụng chức vụ để trục lợi có thể bị xử lý thêm về tội tham nhũng hoặc thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng. Đây là chế tài cá nhân, nhắm trực diện vào người có thẩm quyền phê duyệt tín dụng.

Về nội bộ, ngân hàng thường áp dụng các biện pháp như miễn nhiệm cách chức lãnh đạo, chuyển vị trí công tác hoặc chấm dứt hợp đồng lao động. Hành động này dù không mang tính pháp lý như hình sự, nhưng đây là bước đi bắt buộc để khôi phục niềm tin của thị trường và khách hàng.

Tác động và triển vọng từ chính sách siết tín dụng 'sân sau'

Công điện 159/CĐ-TTg cùng khung pháp lý nghiêm ngặt không chỉ xử lý vi phạm mà còn tạo chuyển biến tích cực, bền vững cho nền kinh tế:

Thứ nhất, mở cơ hội tiếp cận vốn công bằng cho doanh nghiệp chân chính. Trước đây, một phần tín dụng bị “chảy” vào các doanh nghiệp sân sau, gây thiệt thòi cho cộng đồng doanh nghiệp nhỏ và vừa. Khi dòng vốn được phân bổ minh bạch, môi trường cạnh tranh sẽ lành mạnh hơn, khuyến khích đổi mới và phát triển sản xuất - kinh doanh thực chất.

Thứ hai, hệ thống ngân hàng sẽ giảm thiểu rủi ro, hạn chế tình trạng tập trung vốn vào một nhóm lợi ích, giảm nguy cơ nợ xấu dây chuyền. Theo đó, chuẩn bị cho việc chuyển sang tiêu chí chất lượng tín dụng thay vì tăng trưởng tín dụng từ năm 2026.

Thứ ba, niềm tin xã hội được củng cố - người dân và doanh nghiệp sẽ cảm nhận rõ sự minh bạch, công bằng trong điều hành chính sách tiền tệ. Đồng thời, dòng vốn được giám sát minh bạch, ứng dụng công nghệ số để ngăn chặn “vùng xám” trong hoạt động ngân hàng.

Về dài hạn, triển vọng là một thị trường vốn minh bạch, cạnh tranh công bằng hơn, đưa Việt Nam tiến gần chuẩn mực quản trị quốc tế, bảo đảm an toàn tài chính và ổn định vĩ mô.

Quyết tâm loại bỏ “sân sau” không chỉ mang tính cảnh báo mà còn là cam kết xây dựng hệ thống ngân hàng minh bạch, phục vụ đúng đối tượng, tạo nền tảng cho tăng trưởng kinh tế bền vững.