'Môi trường cạnh tranh minh bạch sẽ tạo ra các tỷ phú công nghệ'

Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường phối hợp cùng Bộ Khoa học và Công nghệ tổ chức hội thảo góp ý cho Dự thảo Luật Khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư, ông Đặng Huy Đông, bày tỏ sự đồng thuận với chính sách của dự thảo khi Nhà nước ưu tiên việc mua sắm công tập trung với các sản phẩm là kết quả từ hoạt động khoa học và đổi mới.

Ông Đông cho rằng cả khu vực công và tư khi đầu tư vào công nghệ đều cần hướng đến thị trường. Khi sản phẩm khẳng định được vị thế trên thị trường, doanh nghiệp sẽ tạo ra lợi nhuận lớn. "Chúng ta không sợ chủ doanh nghiệp giàu, nhưng đó phải là những người tốt nhất, giỏi nhất", ông nhấn mạnh.

Ông từng gặp nhiều công ty công nghệ trong nước đạt doanh thu đến 100 triệu USD/năm nhờ sản phẩm vượt trội, thậm chí đáp ứng tiêu chuẩn EU. Tuy nhiên, những sản phẩm này đôi khi lại bị đánh giá dựa trên tiêu chuẩn trong nước, thậm chí so sánh với công nghệ lạc hậu. Điều này, theo ông, "là kéo lùi sự phát triển khoa học công nghệ, chứ không phải nâng cao lên".

Ông kiến nghị, khi cơ quan quản lý xác định được doanh nghiệp có năng lực và sản phẩm tốt nhất, họ nên được chỉ định cung ứng trên toàn quốc mà không cần qua đấu thầu – nhằm tối ưu chi phí cho các địa phương và cơ quan Trung ương.

Theo ông, việc mua sắm công cần đóng vai trò dẫn dắt, mở đường cho khoa học công nghệ trong nước phát triển. Nếu chọn đúng nhà cung ứng, Việt Nam sẽ có nhiều doanh nghiệp khoa học công nghệ xuất sắc, đồng thời thu hút các nhà khoa học Việt kiều trở về.

Ông Đông đề xuất Nhà nước nên thường xuyên công bố sản phẩm tốt nhất của từng ngành, từng lĩnh vực. Đơn vị có sản phẩm được công nhận sẽ được chỉ định thầu trong một thời gian nhất định, và quyền này sẽ được trao lại nếu có sản phẩm tốt hơn trong chu kỳ 6 hoặc 12 tháng. Theo ông, việc này không tạo độc quyền mà khuyến khích đổi mới liên tục. "Nhà nước cần tạo môi trường cạnh tranh minh bạch, lành mạnh giữa các doanh nghiệp khoa học công nghệ, giúp cho người xuất sắc, giỏi nhất trở thành triệu phú, tỷ phú", ông nói.

Lấy dẫn chứng từ quốc tế, ông Đông cho biết các quốc gia phát triển thường tranh giành thị phần công nghệ để tạo việc làm cho người dân. Trung Quốc không đặt nặng việc chuyển giao công nghệ từ bên ngoài mà tập trung vào nội địa hóa bằng sáng tạo và khoa học.

Ông cho biết Trung Quốc còn chủ động đàm phán với nhiều nước để đưa máy bay nội địa ra thị trường thế giới. "Đây chính là câu chuyện Nhà nước đi làm thị trường cho sản phẩm công nghệ...", ông nói và cho rằng Việt Nam nên học hỏi cách làm này vì hiện nay sản phẩm công nghệ trong nước vẫn gặp khó khăn trong thương mại hóa.

Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Bùi Thế Duy ủng hộ điều chỉnh chính sách mua sắm công, mua sắm tập trung phù hợp với bối cảnh hiện tại. Ông cho biết Bộ sẽ phối hợp với Bộ Tài chính để nghiên cứu sửa đổi luật liên quan nhằm đảm bảo tính thống nhất khi Luật Khoa học, công nghệ và Đổi mới sáng tạo có hiệu lực.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường Nguyễn Phương Tuấn cho biết, so với luật hiện hành, dự thảo mới hướng đến việc gỡ bỏ rào cản, tạo hành lang pháp lý thông thoáng hơn cho hoạt động khoa học và công nghệ.

Dự thảo bổ sung các chính sách ưu tiên đấu thầu cho sản phẩm từ nghiên cứu trong nước, nếu đảm bảo chất lượng tương đương hàng nhập khẩu. Các sản phẩm chưa có sản phẩm thay thế trong nước hoặc có tiềm năng phát triển cũng sẽ được ưu tiên thử nghiệm trước khi đưa vào sử dụng quy mô lớn.

Doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo, công nghệ cao, hoặc doanh nghiệp khoa học công nghệ sẽ được hỗ trợ chi phí kiểm định, đánh giá sản phẩm từ ngân sách. Sản phẩm đạt yêu cầu có thể được đưa vào danh mục mua sắm công.

Ngoài ra, dự luật còn có các quy định miễn, giảm thuế cho cá nhân và tổ chức nghiên cứu; áp dụng cơ chế khoán theo sản phẩm đầu ra thay vì quá trình; và bổ sung chính sách để thu hút nhân tài trở về đóng góp cho đất nước.

Dự kiến, Quốc hội sẽ xem xét thông qua dự luật tại kỳ họp thứ 9, đợt 2, khai mạc ngày 11/6 tới.