Báo chí Cách mạng Việt Nam: Trăm năm nỗ lực vươn mình

Ngày 21/6/1925, tại Quảng Châu, Trung Quốc, báo Thanh Niên - cơ quan ngôn luận của Việt Nam Thanh niên Cách mạng Đồng chí hội, do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc sáng lập, xuất bản số đầu tiên. Và từ đó, ngày 21/6 hằng năm đã trở thành cột mốc vàng son cho sự ra đời của nền báo chí cách mạng Việt Nam.

Từ đó đến nay, báo chí cách mạng Việt Nam đã tròn một thế kỷ, đã trải qua một hành trình chuyển mình không ngừng, song hành cùng vận mệnh dân tộc. Từ vũ khí tuyên truyền, vận động, đến cầu nối giữa Đảng, Nhà nước và Nhân dân, báo chí ngày nay đang đứng trước một bước ngoặt lịch sử mới: bước vào kỷ nguyên số, nơi thông tin trở thành tài nguyên chiến lược, và niềm tin trở thành giá trị cốt lõi.

100 năm - Từ ngòi bút đấu tranh đến diễn đàn của dân chủ

Năm 1925, tờ Báo Thanh niên ra đời, mở đầu cho dòng chảy báo chí cách mạng tại Việt Nam. Trải qua các giai đoạn kháng chiến và kiến thiết đất nước, báo chí luôn giữ vai trò là người lính xung kích trên mặt trận tư tưởng - văn hóa. Giai đoạn 1945-1975, báo chí là “binh chủng đặc biệt”, góp phần hiệu triệu quần chúng, động viên tinh thần kháng chiến và khẳng định vai trò lãnh đạo của Đảng.

Từ sau đổi mới (1986), báo chí bước vào thời kỳ phát triển mạnh mẽ với sự đa dạng loại hình, phong phú nội dung và hiện đại hóa kỹ thuật. Sự ra đời của Luật Báo chí 1989 (sau này là Luật Báo chí 2016) đã xác lập hành lang pháp lý quan trọng, thể hiện rõ Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa trong quản lý báo chí, đồng thời tạo điều kiện để báo chí phát huy vai trò phản biện, giám sát và tham gia xây dựng chính sách công.

Trong từng chặng đường lịch sử, báo chí luôn là người bạn đồng hành tin cậy của Đảng, là tiếng nói trung thực của Nhân dân, là một ngọn đuốc soi sáng con đường dân tộc đi lên. Từ kháng chiến chống thực dân, đế quốc đến xây dựng đất nước trong hòa bình; từ công cuộc Đổi mới năm 1986 đến kỷ nguyên số hôm nay - báo chí chưa bao giờ rời xa sứ mệnh tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa.

Hành trình ấy không chỉ là dòng chảy của thông tin, mà còn là dòng chảy của ý chí, khát vọng và bản lĩnh dân tộc.

Kỷ nguyên số - Cơ hội bứt phá và thách thức chưa từng có

Trong vòng 15 năm qua, Việt Nam chứng kiến sự trỗi dậy mạnh mẽ của truyền thông số. Theo báo cáo của TechSci Research, thị trường quảng cáo kỹ thuật số tại Việt Nam đạt giá trị 1,29 tỷ USD vào năm 2024 và dự kiến tăng trưởng với tốc độ CAGR (tỷ lệ tăng trưởng kép hàng năm) 14,38% đến năm 2030.

Theo báo cáo "Digital 2025: Vietnam" của DataReportal, tính đến tháng 1 năm 2025, Việt Nam có khoảng 79,8 triệu người dùng internet, chiếm 78,8% dân số. Ngoài ra, số lượng kết nối di động đạt 127 triệu, tương đương 126% dân số, cho thấy mức độ phổ biến cao của thiết bị di động trong việc truy cập internet tại Việt Nam.

Khảo sát năm 2024 cho thấy hơn 54% người dân lựa chọn báo chí truyền thống khi cần kiểm chứng thông tin quan trọng - một minh chứng cho sự tin cậy của báo chí chính thống giữa không gian truyền thông đa chiều

Sự thay đổi về công nghệ làm thay đổi mô hình sản xuất - tiêu thụ thông tin. Báo chí truyền thống phải cạnh tranh khốc liệt với mạng xã hội, nền tảng xuyên biên giới và các loại hình truyền thông mới. Người dùng trở thành trung tâm của hệ sinh thái nội dung, nơi mỗi cú click hay lượt chia sẻ đều có thể định hình dòng chảy dư luận.

Tính đến cuối năm 2024, cả nước có hơn 800 cơ quan báo, tạp chí với hơn 22.000 nhà báo được cấp thẻ. Gần 180 báo và tạp chí điện tử hoạt động độc lập, tiếp cận hàng chục triệu độc giả mỗi ngày. Khoảng 3,2 tỷ lần truy cập mỗi tháng được ghi nhận trên hệ thống báo chí điện tử, trong đó phần lớn đến từ thiết bị di động.

Bên cạnh cơ hội, báo chí cũng đang đối mặt với nhiều thách thức: áp lực chạy theo thị trường, ranh giới mong manh giữa định hướng và giải trí, giữ vững tính đảng trong một không gian thông tin đa dạng. 78% dân số Việt Nam tiếp cận thông tin qua thiết bị di động - điều đòi hỏi báo chí phải đổi mới mạnh mẽ về nội dung, định dạng và cách tiếp cận.

Đổi mới đồng bộ để tái định vị báo chí trong xã hội số

Báo chí không chỉ là “tiếng nói của Đảng, Nhà nước và Nhân dân”, mà còn là chủ thể tham gia kiến tạo không gian số - nơi lan tỏa giá trị tích cực, kiểm chứng thông tin và định hướng nhận thức xã hội.

Chuyển đổi số báo chí không đơn thuần là số hóa nội dung mà là đổi mới toàn diện quy trình tác nghiệp, tổ chức tòa soạn, mô hình kinh doanh và phương thức tiếp cận công chúng. Từ năm 2023, Chính phủ đã ban hành Quyết định số 348/QĐ-TTg về Chiến lược chuyển đổi số báo chí đến năm 2025, định hướng xây dựng hệ sinh thái báo chí số chủ quyền, hiện đại, nhân văn.

Trong bối cảnh thông tin lan truyền với tốc độ ánh sáng, người dùng trở thành trung tâm điều phối dư luận, còn niềm tin trở thành thứ “tài sản mềm” quý giá, báo chí không thể tiếp tục vận hành với tư duy và công cụ của thế kỷ trước. Để báo chí thực sự đảm nhiệm vai trò “kiến trúc sư dư luận” - dẫn dắt nhận thức xã hội, xây dựng niềm tin công chúng - cần một cuộc đổi mới đồng bộ trên cả ba trụ cột: công nghệ, con người và đạo đức nghề nghiệp.

Nâng nền tảng công nghệ - kiến tạo tòa soạn thông minh

Không còn là xu hướng, chuyển đổi số đã trở thành yêu cầu sống còn của mọi cơ quan báo chí. Việc tích hợp trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (big data), công cụ phân tích hành vi người dùng và tự động hóa nội dung không chỉ giúp báo chí tối ưu quy trình sản xuất - phân phối - đo lường, mà còn mở ra khả năng “may đo” thông tin theo nhu cầu độc giả.

Nhiều tòa soạn tiên phong đã chuyển dịch từ mô hình truyền thống sang mô hình “newsroom số” với nền tảng dữ liệu là trung tâm, chuyển từ “sản xuất hàng loạt” sang “thiết kế trải nghiệm số”. Đây không chỉ là đổi mới về công cụ, mà là cách tái định vị vai trò xã hội của báo chí trong không gian số hóa - nơi báo chí phải cạnh tranh từng cú chạm màn hình với mạng xã hội, vlog, podcast hay AI chatbot.

Chuyên nghiệp hóa đội ngũ - nhà báo thời đại số phải “3 trong 1”

Chưa bao giờ vai trò cá nhân của người làm báo lại trở nên quyết định như hôm nay. Trong môi trường mà mọi công dân đều có thể phát tin, nhà báo không thể chỉ “biết viết” hay “biết quay”, mà cần hội đủ ba yếu tố: vững nghề - giỏi công nghệ - thấm đẫm nhân văn.

Nhà báo hiện đại cần được trang bị kỹ năng phân tích dữ liệu, làm chủ nền tảng số, hiểu cách thức hoạt động của thuật toán mạng xã hội, đồng thời vẫn giữ được kỹ năng cốt lõi: phát hiện vấn đề, kiểm chứng nguồn tin, kể chuyện có chiều sâu và kết nối với người đọc ở mức độ cảm xúc. Họ là “kỹ sư thông tin” trong kiến trúc truyền thông đa tầng.

Để làm được điều đó, các cơ quan báo chí cần coi bồi dưỡng năng lực số là chiến lược lâu dài, không chỉ là chương trình ngắn hạn.

Củng cố đạo đức nghề nghiệp - điểm tựa trong không gian ảo

Khi thông tin bị bóp méo, khi tin giả tràn lan và thuật toán đề xuất nội dung dựa trên hành vi gây nghiện, thì đạo đức báo chí chính là ranh giới cuối cùng bảo vệ công chúng và giữ gìn uy tín nghề nghiệp.

Người làm báo không chỉ đưa tin đúng, mà còn phải đưa tin có trách nhiệm - trách nhiệm với sự thật, với cộng đồng, với lợi ích công. Giữ vững nguyên tắc khách quan, kiểm chứng, tôn trọng quyền riêng tư và không gây tổn thương cho nạn nhân trong các vụ việc nhạy cảm là tiêu chí cốt lõi trong thực hành đạo đức số.

Báo chí trong xã hội số không thể mãi bám theo dư luận; ngược lại, cần đủ bản lĩnh để định hướng dư luận. Mà bản lĩnh đó không đến từ công nghệ, mà đến từ nền tảng đạo đức và niềm tin công chúng đặt vào người cầm bút.

Bên cạnh đó, các cơ quan báo chí cũng cần thích ứng với mô hình kinh tế báo chí mới, gia tăng năng lực phân tích dữ liệu, xây dựng nội dung đa nền tảng và khẳng định vị thế trong cuộc cạnh tranh niềm tin. Hơn lúc nào hết, đạo đức nghề nghiệp và trách nhiệm xã hội của người làm báo cần được đặt lên hàng đầu.

Truyền thống cách mạng - Nền tảng vững chắc để báo chí tiếp tục tiên phong

Một thế kỷ đã qua chứng minh rằng: khi đất nước đứng trước vận hội lớn, báo chí cách mạng luôn là lực lượng tiên phong. Từ ngọn lửa cách mạng năm xưa, đến ánh sáng tri thức hôm nay, báo chí không ngừng đổi mới để phục vụ nhân dân, bảo vệ lợi ích quốc gia và thúc đẩy tiến bộ xã hội.

Hành trình đó là kết tinh của lý tưởng phụng sự Tổ quốc và Nhân dân, là sự nối dài của truyền thống kiên cường, sáng tạo và trách nhiệm của các thế hệ người làm báo. Báo chí không chỉ ghi lại lịch sử, mà còn kiến tạo nên lịch sử.

Phát biểu tại buổi lễ trao giải "Búa liềm vàng", giải Báo chí toàn quốc về xây dựng Đảng, ngày 20/1/2025, Tổng Bí thư Tô Lâm nhấn mạnh, kỷ nguyên mới đang mở ra tương lai xán lạn của dân tộc. Kỷ nguyên mới cũng đặt ra yêu cầu nhiệm vụ mới, cao hơn đối với báo chí cách mạng, đòi hỏi báo chí cũng phải phát triển tương xứng, vươn mình cùng dân tộc, xứng tầm nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại. Công chúng mong muốn có ngày càng nhiều hơn nữa những cây bút, những tác phẩm báo chí thực sự xuất sắc, tầm vóc, chuyển tải được những bước chuyển mình to lớn của Đảng, của dân tộc, có giá trị cao về chính trị, tư tưởng.

Khi Việt Nam xác mục tiêu trở thành quốc gia phát triển, thu nhập cao vào năm 2045, báo chí không thể chỉ đơn thuần là người đưa tin, mà phải là người dẫn dắt nhận thức, khơi dậy tinh thần đổi mới, phản biện chính sách và kiến tạo đồng thuận xã hội.

Lời kết

100 năm qua, báo chí Việt Nam không chỉ làm nhiệm vụ thông tin - tuyên truyền, mà còn là một bộ phận không thể thiếu trong công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ và lan tỏa các giá trị văn hóa dân tộc. Trước những thách thức và cơ hội của thời đại mới, báo chí cách mạng Việt Nam cần tiếp tục vươn mình, phát huy tinh thần tiên phong, trách nhiệm xã hội, sứ mệnh khai sáng, để cùng Đảng, Nhà nước và Nhân dân kiến tạo một tương lai phồn vinh, dân chủ, văn minh cho dân tộc.

Kỷ niệm 100 năm báo chí Cách mạng Việt Nam không chỉ là dịp tri ân các thế hệ nhà báo đã hiến dâng vì lý tưởng cao đẹp, mà còn là lời hiệu triệu về trách nhiệm đổi mới và phát triển báo chí quốc gia trong kỷ nguyên số, vì một Việt Nam hùng cường, thịnh vượng.