Bán hàng chiếm vỉa hè: Gạch còn có hàng lối, người phải biết khuôn khổ

Vỉa hè - Không gian công cộng bị "chiếm dụng"

Vỉa hè vốn là phần không thể thiếu của hạ tầng đô thị, dành cho người đi bộ và phục vụ các hoạt động công cộng. Thế nhưng, thực tế tại nhiều thành phố lớn, hình ảnh vỉa hè bị chiếm dụng làm chỗ bán hàng, dựng xe, xây dựng trái phép... đã trở nên quá đỗi quen thuộc.

Tại các đô thị như TP Hà Nội, TP HCM hay TP Hải Phòng, không khó để bắt gặp cảnh hàng quán mọc chi chít trên vỉa hè, người đi bộ buộc phải đi xuống lòng đường, tiềm ẩn nhiều nguy cơ tai nạn giao thông. Nhiều hộ dân thậm chí còn “quy hoạch” vỉa hè thành không gian riêng – từ nơi nấu nướng, rửa xe, phơi đồ cho đến để vật liệu xây dựng.

Sự “chiếm dụng” công khai này đang diễn ra hàng ngày, hàng giờ - không chỉ gây bức xúc trong dư luận mà còn đặt ra câu hỏi lớn: Vì sao tình trạng này vẫn tồn tại dai dẳng, bất chấp các chiến dịch “giành lại vỉa hè” được phát động từ Trung ương đến địa phương?

Người dân mất quyền, thành phố mất trật tự

Lấn chiếm vỉa hè không chỉ đơn thuần là vi phạm hành chính, mà còn làm xói mòn quyền lợi của người dân – nhất là người đi bộ, người khuyết tật, người già và trẻ em. Khi không gian an toàn của họ bị “bẻ cong” bởi lợi ích cá nhân, điều đó đồng nghĩa với việc sự công bằng trong xã hội bị thách thức.

• Không chỉ thế, lấn chiếm vỉa hè còn gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng:
• Cản trở lực lượng chức năng trong công tác cứu hộ, cứu nạn hoặc xử lý tình huống khẩn cấp.
• Tăng nguy cơ cháy nổ, mất an toàn vệ sinh thực phẩm tại các khu vực kinh doanh trái phép.
• Gây ùn tắc, tai nạn giao thông, đặc biệt tại các tuyến phố nhỏ hẹp hoặc khu vực gần trường học, bệnh viện.

Và điều đáng lo ngại nhất - người dân dần quen với cái sai, coi lấn chiếm là “chuyện bình thường”, thậm chí là “quyền” của người dân phố cổ hay người kinh doanh lâu năm.

Pháp luật đã quy định rõ ràng nhưng thực thi cần siết chặt

Nhiều văn bản pháp luật hiện hành đã quy định cụ thể các hành vi lấn chiếm vỉa hè và chế tài xử phạt:

(1) Nghị định 100/2019/NĐ-CP (sửa đổi, bổ sung bởi Nghị định 123/2021/NĐ-CP): Phạt từ 100.000 đến 40.000.000 đồng tùy mức độ và hành vi, như lấn chiếm vỉa hè để kinh doanh, để xe, đặt vật cản...

(2) Luật Giao thông đường bộ 2008 (Điều 35): Cấm các hành vi lấn chiếm lòng, lề đường và vỉa hè trái phép; quy định rõ trách nhiệm của chính quyền địa phương trong việc quản lý.

(3) Nghị định 16/2022/NĐ‑CP về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực xây dựng: Xử phạt các hành vi xây dựng công trình trái phép trên không gian chung, lấn chiếm đất công cộng.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy nhiều trường hợp chỉ bị nhắc nhở, lập biên bản, sau đó… đâu lại vào đấy. Không ít địa phương còn ngại “mất lòng dân” hoặc nể nang, né tránh, khiến công tác xử lý trở nên hình thức, thiếu hiệu quả.

Vì sao vỉa hè vẫn bị xâm chiếm?

• Lợi ích kinh tế trước mắt: Với nhiều người, vỉa hè là “miếng cơm manh áo”, là mặt bằng miễn phí để kinh doanh.
• Quản lý đô thị chưa quyết liệt: Việc kiểm tra – xử lý thường xuyên mang tính chiến dịch, thiếu bền vững, chưa có sự theo dõi sau xử lý.
• Tâm lý “người làm được, mình cũng làm”: Khi người dân thấy hành vi lấn chiếm không bị xử lý, họ sẵn sàng làm theo.
• Thiếu không gian sinh hoạt, kinh doanh hợp pháp: Các chợ dân sinh, vỉa hè hợp pháp còn hạn chế, khiến người dân buộc phải “lấn”.

Giải pháp nằm ở cả nhận thức và hành động quyết liệt

Để giải quyết tận gốc tình trạng lấn chiếm vỉa hè, cần sự chung tay của toàn xã hội - từ người dân, chính quyền đến các cơ quan truyền thông:

(1) Tuyên truyền và giáo dục pháp luật tới công dân: Thay đổi nhận thức rằng vỉa hè là của chung, không thể dùng cho mục đích cá nhân.

(2)Tạo sinh kế thay thế: Với các hộ nghèo sống nhờ vỉa hè, cần hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp hoặc bố trí khu kinh doanh hợp pháp.

(3) Xây dựng hạ tầng hợp lý: Tạo các không gian kinh doanh, chợ đêm, phố đi bộ có quy hoạch để giảm áp lực lên vỉa hè.

(4) Ứng dụng công nghệ phản ánh vi phạm: Cho phép người dân gửi ảnh, video tố giác qua ứng dụng điện thoại, minh bạch hóa xử lý.

(5)Công khai danh sách vi phạm và kết quả xử lý: Đăng tải trên cổng thông tin hoặc mạng xã hội địa phương để tăng tính răn đe.

(6) Kiên quyết xử lý dứt điểm: Chính quyền cần vào cuộc với tinh thần “không vùng cấm”, không né tránh vì lợi ích nhóm hay áp lực dư luận.

Một thành phố văn minh không thể chỉ được đo bằng các tòa nhà cao tầng hay con đường rộng mở, mà còn bởi việc người đi bộ có thể yên tâm bước đi trên chính vỉa hè được thiết kế cho họ.

Khi vỉa hè không còn là nơi buôn bán vô tổ chức, khi mỗi người dân đều nhận thức được rằng sử dụng không gian công cộng là một đặc ân đi kèm trách nhiệm, thì trật tự đô thị mới thực sự được thiết lập.