Luật chấp nhận rủi ro, khuyến khích mạo hiểm nghiên cứu khoa học công nghệ

Luật đặt trọng tâm vào phát triển hạ tầng, khuyến khích nghiên cứu mạo hiểm, cơ chế khoán chi linh hoạt và miễn trừ trách nhiệm khi chấp nhận rủi ro.

Luật xác lập các chính sách lớn nhằm thúc đẩy nghiên cứu, phát triển công nghệ và đổi mới sáng tạo trên cả nước, đặc biệt là đầu tư phát triển hạ tầng nghiên cứu, xây dựng các phòng thí nghiệm trọng điểm quốc gia và kết nối giữa viện nghiên cứu, cơ sở giáo dục đại học và doanh nghiệp. Đồng thời, các cơ sở giáo dục đại học sẽ được định hướng trở thành trung tâm nghiên cứu khoa học, đổi mới sáng tạo gắn với đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao.

Luật cũng nhấn mạnh việc đẩy mạnh hỗ trợ nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, thúc đẩy chuyển giao công nghệ để áp dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn. Đặc biệt, các khu vực vùng sâu, vùng xa, miền núi, hải đảo và những địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội khó khăn sẽ nhận được ưu tiên phát triển thông qua đầu tư hạ tầng, nhân lực và chuyển giao công nghệ.

Một điểm mới đáng chú ý của Luật là quy định rõ ràng về việc chấp nhận rủi ro trong nghiên cứu khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Theo đó, các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nếu tuân thủ đầy đủ quy trình, không gian lận hay sử dụng sai mục tiêu kinh phí sẽ được miễn trách nhiệm dân sự, hành chính khi gây ra thiệt hại cho Nhà nước. Trường hợp không đạt mục tiêu đề ra nhưng đã tuân thủ đúng quy định quản lý, nội dung nghiên cứu và biện pháp phòng ngừa rủi ro, cá nhân, tổ chức cũng không phải hoàn trả kinh phí.

Đặc biệt, Luật quy định miễn trách nhiệm hình sự theo Bộ luật Hình sự đối với các rủi ro xảy ra trong quá trình nghiên cứu, thử nghiệm, áp dụng tiến bộ khoa học và công nghệ. Chính phủ sẽ ban hành chi tiết tiêu chí xác định các rủi ro được chấp nhận cũng như quy trình đánh giá việc tuân thủ quy định pháp luật.

Luật cũng định hướng chiến lược, xác định rằng hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo phải gắn liền với phát triển kinh tế - xã hội, tăng năng suất lao động, thúc đẩy tăng trưởng bền vững và đáp ứng nhu cầu thực tế của thị trường. Trong đó, doanh nghiệp được xác định là trung tâm của hệ thống đổi mới sáng tạo, còn Nhà nước đóng vai trò kiến tạo, phát triển hạ tầng hiện đại, ưu tiên nguồn lực cho các công nghệ chiến lược và lĩnh vực đột phá.

Lần đầu tiên, Luật đưa ra chính sách khuyến khích nghiên cứu mạo hiểm thông qua cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, chính sách chia sẻ rủi ro, đầu tư mạo hiểm và các cơ chế tài chính đặc thù khác. Đồng thời, Nhà nước sẽ có chính sách ưu đãi để thu hút, trọng dụng nhân tài, chuyên gia, nhà khoa học trong và ngoài nước, cũng như phát triển nguồn nhân lực khoa học công nghệ chất lượng cao nhằm thực hiện các nhiệm vụ chiến lược quốc gia.

Một nội dung quan trọng khác là cơ chế khoán chi linh hoạt trong hoạt động nghiên cứu khoa học. Luật cho phép áp dụng cơ chế khoán chi đến sản phẩm cuối cùng hoặc khoán chi từng phần theo nội dung nghiên cứu. Trường hợp khoán đến sản phẩm cuối cùng, tổ chức chủ trì được tự chủ sử dụng kinh phí, điều chỉnh các khoản mục chi và quyết toán tổng số kinh phí thực hiện nhiệm vụ. Nếu khoán chi từng phần, tổ chức chủ trì vẫn được tự chủ sử dụng kinh phí, ngoại trừ một số khoản như mua sắm tài sản, thuê dịch vụ không có định mức hoặc công tác nước ngoài.

Ngoài ra, tổ chức chủ trì còn được phép sử dụng kinh phí để thuê chuyên gia trong nước và quốc tế theo thỏa thuận, chịu trách nhiệm sử dụng đúng mục đích, lưu trữ chứng từ và giải trình khi cần thiết.

Theo Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng, lần đầu tiên Luật xác lập "đổi mới sáng tạo" là một cấu phần cốt lõi, đặt ngang hàng với khoa học và công nghệ. Ông nhấn mạnh: "Đổi mới sáng tạo không chỉ là hoạt động của nhà khoa học mà là nỗ lực toàn xã hội, gắn liền với khởi nghiệp sáng tạo, cải tiến mô hình kinh doanh, sản phẩm và quy trình, nhằm nâng cao giá trị và hiệu quả kinh tế xã hội. Nếu khoa học và công nghệ là nền tảng, thì đổi mới sáng tạo chính là động lực lan tỏa mạnh mẽ, với tiềm năng đóng góp tới 3/4 tỷ trọng trong tổng mức đóng góp 4% của lĩnh vực này vào tăng trưởng GDP."

Luật cũng chuyển đổi cách tiếp cận trong quản lý nhà nước, từ việc kiểm soát đầu vào sang đánh giá hiệu quả đầu ra, khuyến khích nghiên cứu hướng tới thực tiễn và chấp nhận rủi ro đi kèm với cơ chế quản trị rủi ro. Các tổ chức, cá nhân thực hiện nhiệm vụ nghiên cứu được trao quyền sở hữu kết quả để thương mại hóa, hưởng tối thiểu 30% thu nhập từ sản phẩm ứng dụng. Đồng thời, họ được miễn, giảm thuế thu nhập cá nhân từ khoản thu nhập này. Bộ Khoa học và Công nghệ sẽ chịu trách nhiệm đo lường hiệu quả tổng thể, lấy kết quả làm căn cứ phân bổ nguồn lực và quyết định nhiệm vụ tiếp theo.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng khẳng định: "Thay vì chỉ đi một chiều như trước đây là xuất phát từ nghiên cứu khoa học, phát triển công nghệ để phát triển các sản phẩm mới, lần này tập trung vào một chiều mới là lấy thị trường, định hướng sản phẩm làm động lực, làm định hướng cho phát triển công nghệ, xác định các bài toán nghiên cứu liên quan."