Vụ án gà lôi trắng: Bị cáo Thành có thể thoát tội được không?

Ngày 8/8, TAND Khu vực 5 (tỉnh Hưng Yên) tuyên phạt Thái Khắc Thành (45 tuổi, trú Nghệ An) 6 năm tù và phạt bổ sung 30 triệu đồng về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm” theo điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự. Bị cáo Thành bị cáo buộc đã nuôi và bán tổng cộng 13 con gà lôi trắng. Đây không chỉ là một vụ án hình sự, mà còn là minh chứng điển hình cho việc áp dụng nguyên tắc “luật có lợi cho người phạm tội” khi chính sách pháp luật thay đổi.

Cơ sở pháp lý trước 1/7/2025

Theo bản án sơ thẩm, 13 con vật được thu giữ là gà lôi trắng thuộc Phụ lục I – Nhóm IB theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm bị cấm tuyệt đối nuôi, buôn bán vì mục đích thương mại. Theo khoản 2 Điều 244 Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017 quy định:

"2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 5 năm đến 10 năm:

a) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 3 cá thể đến 7 cá thể lớp thú, từ 7 cá thể đến 10 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 10 cá thể đến 15 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm a khoản 1 Điều này;

b) Số lượng động vật hoặc bộ phận cơ thể không thể tách rời sự sống của từ 8 cá thể đến 11 cá thể lớp thú, từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim, bò sát hoặc từ 16 cá thể đến 20 cá thể động vật lớp khác quy định tại điểm d khoản 1 Điều này;

Hành vi nuôi, vận chuyển, buôn bán từ 11 cá thể đến 15 cá thể lớp chim thuộc cá thể nhóm IB trở lên cấu thành tội phạm ở khoản 2, với khung hình phạt 5-10 năm tù.

Với 13 cá thể, xét tại thời điểm trước thời điểm 1/7/2025, bị cáo Thành bị xác định đã đủ yếu tố cấu thành tội phạm.

Nguồn gốc hợp pháp và mức độ nguy hiểm của hành vi

Việc bị cáo mua con gà lôi trắng đầu tiên qua mạng đặt ra câu hỏi: nguồn gốc hợp pháp có được chứng minh không? Nếu là động vật gây nuôi hợp pháp, phải có giấy đăng ký cơ sở, mã số, sổ sinh sản, hóa đơn chứng từ. Thiếu các giấy tờ này, cơ quan tố tụng khó phân biệt giữa cá thể gây nuôi hợp pháp và cá thể bắt từ tự nhiên. Qua hồ sơ vụ án, có thể thấy rằng:

Số gà này không phải khai thác từ tự nhiên, mà sinh sản trong điều kiện nuôi nhốt. Bị cáo là nông dân, nhân thân tốt, phạm tội lần đầu, nhận thức pháp luật còn hạn chế. Giá trị kinh tế và tác động tiêu cực tới quần thể tự nhiên không đáng kể.

Do đó, mức án 6 năm tù quá nghiêm khắc, chưa phản ánh đúng tính chất và mức độ nguy hiểm của hành vi.

Sự thay đổi nhóm - yếu tố then chốt

Ngày 1/7/2025, Thông tư 27/2025/TT-BNNPTNT có hiệu lực, chuyển gà lôi trắng từ nhóm IB sang nhóm IIB (giảm độ nguy cấp xuống thấp hơn)

Do vậy, căn cứ theo khoản 1 Điều 7 BLHS, Điều 29 BLHS và Nghị quyết 1/2021/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán TANDTC, khi pháp luật thay đổi theo hướng có lợi thì phải áp dụng quy định mới.

Kể từ ngày 1/7/2025 nếu người nào mua bán, nuôi, nhốt, giết gà lôi trắng không phạm vào tội theo Điều 244 nhưng sẽ phạm vào Điều 234 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017 cụ thể:

“Điều 234. Tội vi phạm quy định về bảo vệ động vật hoang dã

1. Người nào thực hiện một trong các hành vi sau đây, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 242 và Điều 244 của Bộ luật này, thì bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 300.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 3 năm hoặc phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm:
a) Săn bắt, giết, nuôi, nhốt, tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc động vật hoang dã khác trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;
b) Tàng trữ, vận chuyển, buôn bán trái phép bộ phận cơ thể hoặc sản phẩm của động vật thuộc Danh mục thực vật rừng, động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm Nhóm IIB hoặc Phụ lục II Công ước về buôn bán quốc tế các loài động vật, thực vật hoang dã nguy cấp trị giá từ 150.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc của động vật hoang dã khác trị giá từ 300.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính từ 50.000.000 đồng đến dưới 200.000.000 đồng;

Như vậy, nếu chứng minh được nguồn gốc nuôi sinh sản hợp pháp, đồng thời có căn cứ chứng minh bị cáo Thành mua bán, vận chuyển gà lôi trắng có giá trị dưới 150.000.000 đồng hoặc thu lợi bất chính dưới 50.000.000 đồng chưa từng bị xử phạt VPHC thì hành vi nuôi, nhốt, vận chuyển… hoặc bị kết án tội này chưa được xoá án tích thì hành vi của bị cáo Thành không còn cấu thành tội phạm theo Điều 234 và cả 244 BLHS 2015 sửa đổi bổ sung 2017.

Cần hướng dẫn người chăn nuôi

Luật sư Nguyễn Quang Hiếu (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) nhận định: "Điểm then chốt ở vụ này là định danh loài. Chỉ cần xác định sai tên khoa học hoặc tình trạng bảo tồn, toàn bộ căn cứ pháp lý và khung hình phạt sẽ thay đổi. Đây cũng là lý do vì sao kháng nghị của VKS là cần thiết để tránh oan sai.”

PGS.TS Nguyễn Quang Thái - chuyên gia môi trường, cho rằng: “Danh mục loài nguy cấp thường xuyên cập nhật theo tình hình bảo tồn. Hệ thống tố tụng cần cơ chế tra cứu thống nhất, đồng thời phải hướng dẫn người chăn nuôi về thủ tục chứng minh nguồn gốc hợp pháp để tránh rủi ro hình sự.”