Quy định mới để nhận biết những người bị lừa qua biên giới, bị mua bán

Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 được ban hành nhằm nội luật hóa đầy đủ các điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên như Nghị định thư về phòng ngừa, ngăn chặn và trừng phạt nạn buôn người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em của Liên hợp quốc (Nghị định thư Palermo), Công ước ASEAN về phòng, chống buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em (Công ước ACTIP), bảo đảm tính thống nhất, đồng bộ của hệ thống pháp luật, đồng thời đáp ứng yêu cầu thực tiễn trong công tác đấu tranh phòng, chống mua bán người.

Một trong những điểm mới đáng chú ý của Luật là quy định cụ thể và đầy đủ về khái niệm “mua bán người”. Khoản 1 Điều 2 nêu rõ: “Mua bán người là hành vi tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp, chuyển giao hoặc tiếp nhận người nhằm mục đích nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác, bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể người hoặc nhằm mục đích vô nhân đạo khác bằng cách dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc thủ đoạn khác.

Hành vi tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp, chuyển giao hoặc tiếp nhận người dưới 18 tuổi nhằm mục đích nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác trừ trường hợp pháp luật có quy định khác, bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể người hoặc nhằm mục đích vô nhân đạo khác cũng được coi là mua bán người ngay cả khi không dùng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc thủ đoạn khác”.

Đây là sự hoàn chỉnh về mặt pháp lý khi khái niệm mua bán người được xây dựng kết hợp đủ 3 yếu tố: hành vi (tuyển mộ, vận chuyển, chứa chấp, chuyển giao hoặc tiếp nhận người), mục đích (nhận tiền, tài sản, lợi ích vật chất khác, bóc lột tình dục, cưỡng bức lao động, lấy bộ phận cơ thể hoặc mục đích vô nhân đạo khác), và thủ đoạn (sử dụng vũ lực, đe dọa dùng vũ lực, lừa gạt hoặc thủ đoạn khác). Quy định mới này mở rộng hơn một số nội dung so với Bộ luật Hình sự và pháp luật hiện hành, là cơ sở để tiếp tục hoàn thiện các quy định pháp luật về hình sự, tố tụng hình sự nhằm xử lý hiệu quả hơn loại tội phạm nguy hiểm này và nâng cao nhận thức xã hội trong công tác phòng, chống mua bán người.

Luật cũng đã bổ sung quy định nghiêm cấm hành vi thỏa thuận mua bán người từ khi còn đang là bào thai. Khoản 2 Điều 3 nêu rõ, trong khi pháp luật hiện hành và y học chưa xác định bào thai là con người, thời gian gần đây xuất hiện nhiều tình huống người phụ nữ mang thai thỏa thuận sinh con để bán, thậm chí đưa ra nước ngoài sinh và giao con lấy tiền rồi quay về nước. Đây là hành vi có dấu hiệu tiền đề của tội phạm mua bán người nhưng lại chưa được điều chỉnh đầy đủ về mặt pháp lý. Việc quy định cấm hành vi “thỏa thuận mua bán người từ khi còn đang là bào thai” góp phần ngăn chặn từ sớm, từ xa tình trạng mua bán người, đồng thời tạo cơ sở pháp lý để tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ phụ nữ, trẻ em.

Một nội dung mới khác của Luật là bổ sung nguyên tắc nhân đạo trong xử lý hành vi vi phạm pháp luật của nạn nhân bị mua bán. Cụ thể, khoản 5 Điều 4 quy định: “Tùy từng trường hợp cụ thể và theo quy định của pháp luật có liên quan, nạn nhân thực hiện hành vi vi phạm pháp luật là hệ quả trực tiếp của hành vi mua bán người có thể không bị xử lý hành chính hoặc không bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi này”. Đây là quy định thể hiện tính nhân đạo, phù hợp với Công ước ACTIP, đồng thời tạo điều kiện để các cơ quan có thẩm quyền cân nhắc, xem xét thận trọng, tránh làm tổn thương thêm cho nạn nhân trong quá trình hỗ trợ tái hòa nhập.

Bên cạnh đó, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 có điểm mới rất quan trọng là bổ sung quy định về chế độ hỗ trợ đối với người đang trong quá trình xác định là nạn nhân và người dưới 18 tuổi đi cùng. Trước đây, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2011 chỉ cho phép hỗ trợ khi người bị mua bán đã được xác định là nạn nhân, gây khó khăn cho công tác tiếp nhận, hỗ trợ ban đầu. Giờ đây, Luật mới đã khắc phục khoảng trống này bằng việc quy định rõ các chế độ hỗ trợ về nhu cầu thiết yếu, y tế, tâm lý, phiên dịch, pháp luật, đi lại cho cả người đang được xác minh và người dưới 18 tuổi đi cùng.

Luật cũng nâng cao chế độ hỗ trợ đối với nạn nhân với các điểm mới như hỗ trợ chi phí đi lại, ăn uống mà không yêu cầu điều kiện không có khả năng chi trả; hỗ trợ khám sức khỏe, chữa bệnh kể cả khi không lưu trú tại cơ sở trợ giúp xã hội; hỗ trợ bảo hiểm y tế trong năm đầu tiên nếu chưa có; hỗ trợ pháp lý để phòng ngừa bị mua bán trở lại, hướng dẫn thủ tục cư trú, hộ tịch, căn cước; mở rộng đối tượng được học nghề, tạo việc làm kể cả khi không thuộc hộ nghèo. Đây là các bước tiến thể hiện rõ nguyên tắc “lấy nạn nhân làm trung tâm”, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước trong thời gian tới và các cam kết quốc tế mà Việt Nam tham gia.

Về nội dung trợ giúp pháp lý, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 đã có sự điều chỉnh đáng kể. Điều 37 quy định rõ đối tượng được trợ giúp pháp lý gồm người đang trong quá trình xác định là nạn nhân và người dưới 18 tuổi đi cùng. Điều 41 khẳng định các đối tượng này được trợ giúp pháp lý theo các hình thức phù hợp với quy định của pháp luật hiện hành về trợ giúp pháp lý.

Các Điều 46 và 47 làm rõ vai trò của Trung tâm Trợ giúp pháp lý nhà nước và các tổ chức tham gia trợ giúp pháp lý trong việc phối hợp với cơ sở trợ giúp xã hội để thực hiện hỗ trợ cho người bị mua bán. Điều 55 quy định rõ trách nhiệm của Bộ Tư pháp trong quản lý, hướng dẫn thực hiện trợ giúp pháp lý. Đồng thời, Điều 61 bổ sung khoản 6a vào sau khoản 6 Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017: “6a. Nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân của hành vi mua bán người và người dưới 18 tuổi đi cùng theo quy định của Luật Phòng, chống mua bán người”, đồng thời bãi bỏ điểm g khoản 7 Điều 7 Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017.

Quy định cụ thể về việc hỗ trợ pháp luật và trợ giúp pháp lý còn được Chính phủ thể hiện rõ trong Nghị định số 162/2025/NĐ-CP ngày 29/6/2025. Điều 20 và Điều 21 của Nghị định này quy định chi tiết đối tượng, nội dung và hình thức trợ giúp pháp lý, từ việc cung cấp thông tin, tư vấn pháp luật, đến tham gia tố tụng, đại diện ngoài tố tụng. Việc trợ giúp này được thực hiện dựa trên nhu cầu thực tế của đối tượng và thời gian lưu trú tại Việt Nam.

Như vậy, Luật Phòng, chống mua bán người năm 2024 không chỉ hoàn thiện khung pháp lý về phòng, chống mua bán người, mà còn thể hiện bước tiến lớn về nhân đạo, đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp của nạn nhân, người đang trong quá trình xác định là nạn nhân và người dưới 18 tuổi đi cùng. Qua đó, góp phần củng cố niềm tin của người dân vào chính sách bảo vệ quyền con người và an sinh xã hội của Đảng và Nhà nước.